Jazzkaar Festival (Estland), 20-29 april 2018 - Deel 1

Emotie en ontdekkingen


Een imposante openingsceremonie op een scheepswerf naar aanleiding van 100 jaar onafhankelijkheid, publiekstrekkers uit de hele wereld, eigen artiesten van topniveau en verschillende originele randactiviteiten. Jazzkaar Festival maakte van Tallinn tien dagen lang een jazzhub met internationale uitstraling.

© Rene Jakobson

Estland en jazz: een niet te stuiten verhaal

Ondanks de kleinschaligheid (1,3 miljoen inwoners verspreid over een oppervlakte van 45.400 km2) organiseren ze in dit natuurland het ganse jaar door heel wat (jazz)festivals, zijn er tientallen jazzclubs en bestaat er zelfs een Estonian Jazz Real Book.

Estse jazz is het helemaal tegenwoordig. Bij de april editie 2018 van het Britse Jazzwise zat een compilatie-cd met jazz uit Estland en de jonge nationale pianoheld Kristjan Randalu tekende zonet bij ECM. Jazzkaar Festival is tevens lid van het European Jazz Network (EJN).

Kristjan Randalu © Eve Saar

Estland is trouwens ook het land waar Skype en Taxify vandaan komen en dat de wereld ecologisch wakker schudde door het organiseren van een jaarlijkse “Cleanup Day”. En dan is er natuurlijk de eeuwenoude zangtraditie die nog volop bloeit bij oud en jong.

Opvallend bovendien is dat ze hier geen nood hebben aan panelgesprekken en forums over het ontbreken van vrouwen in een belangrijke rol. Drie van de grootste festivals worden geleid door dames en zowat de hele ploeg van Anne Erm (artistiek directeur van Jazzkaar) haar naaste medewerkers wordt gevormd door jongedames die hun job kennen. Dit zijn slechts een paar voorbeelden. Het is duidelijk dat Estland op vele gebieden een voortrekkersrol speelt.

Jazzkaar Festival 2018


Polyvalente aanpak en unieke locaties

Voor de 29e editie stonden er heel wat internationale toppers op de affiche waaronder Cory Henry & The Funk Apostles, Ambrose Akinmusire, The Bad Plus, Sons of Kemet en Laura Mvula. Daarnaast grote namen uit eigen land waarvan een aantal ook buiten de Estse grenzen gekend is. Onder hen Jaak Sooäär, Estonian Voices en het Estonian Philharmonic Chamber Choir (dat reeds twee Grammy’s won). Verder waren er nog interessante nevenactiviteiten zoals jazztalks, huiskamerconcerten, een cd- en platenbeurs, een dj workshop voor kinderen, een volledige dag gratis optredens, een streetparade, een “magical jazzcarpet”, een eigen Spotify playlist en de obligate app met continue updates. Een ruim aanbod dat voor tien goedgevulde dagen zorgde.

Cory Henry & The Funk Apostles © Raul Ollo​

De nationale muziekindustrie van Estonia verkoos in 2015 niet toevallig Jazzkaar (spreek uit als jatskaar) tot het beste festival van het land.

De twee voornaamste concertzalen zijn Vaba Lava en Punane Maja. Deze liggen vlak naast elkaar in een industrieel gebied dat volop gemoderniseerd wordt. Hier vind je studio’s, concert- en oefenruimten, designwinkeltjes met enkel eigen ontwerpen en een resem gezellige cafeetjes en restaurants. Dit hele creatieve complex bestaat ondertussen zo een tien jaar onder de naam Telliskivi Creative City en bevindt zich op wandelafstand van de historische stadskern. Hipsters en gentrificatie bepalen er het straatbeeld in de positieve zin. Kortom, een alternatief voor Berlijn en momenteel de gedroomde bestemming voor jazzcats en globetrotters van divers pluimage.

Een monumentaal openingsconcert: ‘Saja Lugu/ The Story Of One Hundred’ (Noblessneri Tallinn Shipyard, 20.04.18)

Hoe vier je honderd jaar onafhankelijkheid en vat je de saga van een volk samen zonder Hollywood-taferelen à la Game Of Thrones? In Tallinn deden ze het door honderd gewone volksmensen van alle leeftijden voor de camera te halen. Niet om hun eigen verhaal te brengen maar door hen te laten wandelen midden de natuur zonder dat er ook maar een enkel woord gesproken werd.

De voorstelling had plaats in de enorme loods van een scheepswerf, voor de gelegenheid omgebouwd tot een concertzaal met zitjes. Te vergelijken met de imposante inkomhal van Tate Modern in Londen. Dat je door de ramen op de achtergrond de zee en de haven zag, vergrootte het effect dat je midden het episch gebeuren zat.

© Rene Jakobson

De zitjes waren verdeeld over twee gescheiden delen van de hangar. Door de tussenmuur wist je dus niet of het publiek aan de andere kant hetzelfde zag. Het creëerde meteen een soort onzekerheid en nieuwsgierigheid.

En dan begon de film, geprojecteerd op de kale muur. Aanvankelijk enkel natuurbeelden in zwart-wit. Geleidelijk aan werd er uitgezoomd en na een aantal minuten kwam het eerste personage in beeld. Een jongedame die ogenschijnlijk doelloos maar toch vastberaden naar een bepaald punt toe wandelde. Een voor een doken andere figuren op.

© Rene Jakobson

De soundtrack, gecomponeerd door Erki Pärnoja en live uitgevoerd door een tienkoppige band, zorgde voor de noodzakelijke onderliggende spanningsboog. Crescendo opgebouwd, vertrekkend vanuit een akoestische basis met gitaar en wat percussie, werd alles naar een climax gestuwd.

Dit scenario werd verschillende malen herhaald, alsof je in een loop zat. Wel telkens met kleine details die verschilden, zowel in de beelden als in de muziek. Meest opvallende muzikale referenties waren Sigur Rós, Brian Eno, Japan, Pink Floyd, Max Richter en vooral ook Ennio Morricone tijdens de finale ontknopingsmomenten. Heel veel ruimte hierbij voor de gitaar die afwisselend uit de soundtrack van een surffilm of een western leek geplukt. Dit steeds in scherp contrast met de continue mensenstroom die gestadig voortschreed op het scherm. Opvallend was de afwezigheid van expliciete koorzang, nochtans een heel belangrijke traditie in Estland.

© Rene Jakobson

Coup de théâtre was de finale toen de grote hangarpoort openschoof en de honderd figuranten daar in levende lijve stonden, even stilzwijgend en starend als in de film. Een uiterst emotioneel moment. Honderd jaar opgekropte gevoelens op dergelijke wijze samengebald zonder overdonderend geluid- of lichtspektakel, het zorgde bij heel wat toeschouwers voor een krop in de keel en bij velen blonken zelfs tranen in de ogen.

Een monumentaal openingsconcert over de ganse lijn.


Het festivalaanbod uit Estland

De Estse jazzscene mag dan op een paar uitzonderingen na nog geen grote internationale weerklank hebben, het potentieel is er alleszins. Verslag van een tiendaagse ontdekkingstocht.

Anna Põldvee Quartet © Rene Jakobson

Net zoals bij ons vinden we de meeste muzikanten terug in verschillende groepen. Zo is de componist van het openingsconcert ‘Saja Lugu/ The Story Of One Hundred’ Erki Pärnoja, eveneens de gitarist van het Anna Põldvee Quartet. Hun concert baadde in een Badalamenti-sfeertje. Alsof Cowboy Junkies plots midden een woestijndecor geplaatst werden. De frêle zangeres Anna Põldvee bewoog en zong als een heuse sirene geflankeerd door haar gitarist die de sound bepaalde. Een etherisch popconcert met toxische effecten.

Kristjan Randalu „Absence“ © Siiri Padar

“Talk of the town” was pianist Kristjan Randalu die net een eerste cd uit heeft bij ECM. We kunnen begrijpen waarom Manfred Eicher hem wilde. Zijn typische Scandinavische sound past perfect bij het imago van het label. Met de Finse drummer Markku Ounaskari erbij heeft hij bovendien een extra sterke troef. Alleen vroegen we ons af wat Ben Monder hier kwam doen. Het leek trouwens alsof hij zich ook deze vraag stelde. Als een plichtsbewuste ambtenaar zat hij op een stoeltje de partituren te spelen zonder een greintje contact met de andere twee. Is jazz niet gebaseerd op de stimulerende interactie van individuen die toenadering zoeken?

Heikko Remmel Quartet © Rene Jakobson

In het vakje traditionele Blue Note jazz met een knipoog naar de west coast cool, noteerden we het hecht spelende Heikko Remmel Quartet. Strak en zonder kapsones zoals het hoort. Niet toevallig kaapte bassist Heikko Remmel de Young Jazz Talent Award weg in 2016. Een groep die internationale erkenning verdient.

Kirke Karja Quartet © Kaisa Keizars-Aron

Dat is zeker ook geldig voor pianiste Kirke Karja (Young Jazz Talent Award 2014). We zagen haar een eerste maal optreden met kwartet net nadat ze terugkwam van Jazzahead (waar ze onder teveel druk stond, erkende ze). Hier was het een thuismatch en voelden de vier zich duidelijk beter in hun sas. Avant-garde en moderne hedendaags jazz schoven heel eclectisch in elkaar, boordevol afwijkingen, contrasten en detailvondsten.

Kirke Karja © Barka Fabiánová

Daags nadien gaf Karja een solo huiskamerconcert. Ze speelde er op een 109 jaar oude Blüthner, een familie erfstuk van gastheer en -vrouw Rimute en Olger Semper. Het leidde tot een nog sterkere en anders geïnspireerde set. Stravinsky en Debussy waren nooit veraf evenmin als Kris Davis. Fabian Fiorini zou dit met grote stip goedgekeurd hebben. Hopelijk zo snel mogelijk te horen en te zien in onze contreien.

Avarus Trio © Kaisa Keizars-Aron

Uit de jonge lichting konden we zeker ook nog het Avarus Trio waarderen. Met de zeer ongewone bezetting van vibrafoon, fluit en contrabas bracht dit trio een vorm van kamermuziek ergens tussen klassiek en jazz. Niet toevallig stond Chick Corea zijn ‘Children’s Song No. 6’ op de setlist.

Een naam om eveneens te onthouden is deze van vocaliste Marie Vaigla. Samen met gitarist Jonas Kaarnamets, toetsenist Kaspar Tambur en drummer Jan Kulbin (die momenteel in Antwerpen studeert) leidde ze ons rond in een spacy elektronische speeltuin. Alsof Lynn Cassiers en Ruben Machtelinckx een groep begonnen zijn. Andere referenties waren Björk, Feist, This Mortal Coil en zelfs G.Love & Special Sauce. Het was meteen de première van dit kwartet. Een veelbelovend debuut zoals dat heet.

Nog een première was deze van de Mälgand Family Band. Vier muzikale broers die elk apart actief zijn (bassist Mihkel heeft bijvoorbeeld een duo met zangeres Kadri Voorand) maar nog nooit samen speelden in deze bezetting. Hun aanbod voor deze gelegenheid: eigen nummers gedrenkt in een bonte mengeling van folkfusionjazz met heel melodische vormstructuren.

Estonian Dream Big Band © Siiri Padar

De Estonian Dream Big Band die hier een twintigjarig jubileum vierde, kon ons niet echt bekoren. Na een uur was het nog steeds wachten op wat vuurwerk. Zelfs de inbreng van de twee vrouwelijke vocalisten bracht daar geen verandering in. Mooi maar veel te schools.

Trump Conception © Liis Reiman

Dan liever Trump Conception. In deze tijden een wat ongelukkige naam maar de muziek mag er zijn. Duidelijk de lokale jazz boys band. Hun stuwende funkfusion zorgde dan ook meteen voor de nodige ambiance.

© Rene Jakobson

Geen festival in Estland zonder expliciete verwijzingen naar het rijke zangverleden. Het Estonian Philharmonic Chamber Choir was een aantal maanden geleden in Flagey waar het garant stond voor een sublieme concertervaring. Tijdens Jazzkaar zong het koor een programma met uitsluitend werk van de Estse componist Veljo Tormis (1930-2017). Ze kregen daarbij het gezelschap van het Tormis Quartet. Dit zijn de twee gitaristen Jaak Sooäär en Paul Daniel samen met de twee zangeressen Kadri Voorand en Liisi Koikson. De combinatie van kwartet en koor was een premièreconcert. Beide entiteiten behielden hun persoonlijkheid maar flirtten op subtiele en haast sensuele wijze voortdurend met elkaar. De manier waarop de gitaren telkens heel geraffineerd het broze vocale universum binnendrongen, getuigde van groot meesterschap. Idem voor de twee zangeressen die regelmatig met elektronische hulpmiddelen hun stemmen moduleerden. Hopelijk zijn er programmatoren met het nodige budget om dit naar België te halen.

Estonian Voices © Liis Reiman

Zangeres Kadri Voorand stamt uit een muzikale familie en duikt verder op in heel wat projecten waaronder Estonian Voices. Dit is een vocaal sextet van drie vrouwen en drie mannen (een alt, een tenor, twee soprano’s, een bariton, een bas). In Estland behoren ze tot de top en werd hun debuut in 2015 tot beste album van het jaar gekozen. Ze begonnen in pure Martin Denny-stijl door diverse dierengeluiden na te bootsen. Een verrassende Tiki intro. Van hieraf aan trokken ze zowat alle registers open tussen klassieke madrigalen, Corsicaanse polyfonieën, a capellapop (The Real Group), Paul Simon (periode ‘Graceland’) en natuurlijk de Estse volksliederen. Adembenemend en toch heel toegankelijk mede dankzij de luchtige choreografie.

Voor nog meer vocale kunstjes maar dan uit een totaal andere invalshoek, zorgden The Swingin’ Sisters. Drie zangeressen helemaal in de stijl van Boswell Sisters en Andrew Sisters, uitgedost in de juiste pakjes. Vooral de originele arrangementen van klassiekers uit het genre vielen op.


De internationale toppers

Artistiek directeur, oprichtster en stuwende kracht achter Jazzkaar is Anne Erm. Het grootste deel van het jaar is ze op de baan om persoonlijk artiesten aan het werk te zien en daarna een selectie te maken voor haar festival. Ze weet dan ook duidelijk wat er reilt en zeilt in het wereldje.

Sílvia Pérez Cruz © Kaisa Keizars-Aron

Zo haalde ze de Spaanse Sílvia Pérez Cruz naar Tallinn. Sinds het debuut van Mariza is het geleden dat we zo onder de indruk geraakten van een stem. Enkel met akoestische gitaar op de schoot en haar ongelooflijk vocaal bereik, wist deze Cruz de zaal bijna anderhalf uur muisstil te houden. Wat een présence en een charisma! Haar plaats is aan de wereldtop.

Myles Sanko © Sven Tupits

Nog iemand met een uitzonderlijke stem is de Britse soulzanger Myles Sanko. Hij is heel wat schatplichtig aan Bill Withers en Curtis Mayfield en zijn show helt sterk af naar entertainment maar dan wel van het betere soort. Zijn complete overgave en inzet dwingen alleszins respect af. Nog meer soul en funk verwachtten we van Cory Henry & The Funk Apostles. Helaas werd dit een grote teleurstelling. Na een kwartier draaide alles nog steeds rond een onverbloemd kopiëren van James Brown-clichés, inclusief een blauwdruk van ‘Seks Machine’. Tot nader order is Cory Henry niet de nieuwe prins of godfather van de funk. Hoogstens een leerling apostel. Identieke opmerking voor Romare die discobeats recycleerde zonder enige smaak of originaliteit. Zijn spaceship geraakte totaal niet van de grond. Tomorrowland zonder pillen.

Werkha © Sven Tupits

De jongens van Werkha lieten horen hoe het wel kan. Drum’n’bass en opgebroken ritmepatronen met heel wat meer impact. De gastvocaliste hadden ze echter beter niet uitgenodigd. Goede stem maar spelbreker en misplaatst in deze context.

Delbecq 3 © Sven Tupits

Gelukkig was er ook nog het Delbecq 3 dat voor een hoogtepunt zorgde. Sterke en gevarieerde composities die zowel moderne als traditionele stijlelementen bevatten, een hecht en vlot samenspel van de drie afgerond met een degelijke presentatie en een juist gevoel voor humor. Zo snel mogelijk naar hier halen is de boodschap.

© Rene Jakobson

Outro

Afhankelijk van welke criteria je hanteert, viel niet alles of net wel alles onder de noemer jazz. Feit is dat in Estland, net als bij ons, jonge muzikanten hun eigen weg inslaan maar zonder hun voorgangers opzij te schuiven. Creativiteit en spontaniteit primeren boven het academische. De interactie tussen stijlen en generaties levert voorlopig heel wat boeiende muziek op. Of dit alles een definitieve nieuwe evolutie van jazz is, zal de toekomst uitwijzen. Ondertussen valt er volop te genieten voor wie zijn oren openhoudt.

Noteer alvast Jazzkaar Festival volgend jaar van 19 tot 28 april 2019.

Met dank aan Anne Erm en haar ploeg (Anna, Eva, Ronja)

Nuttige links:
http://www.jazzkaar.ee
http://www.telliskivi.cc
http://www.jazz.ee/en/
https://www.ev100.ee/en

In deel 2 en 3 van dit verslag volgen interviews met gitarist en componist Jaak Sooäär en Mari-Liis Rebane (Estonian Composers Union) plus een bezoek aan het Arvo Pärt centrum

© Georges Tonla Briquet & Marleen Arnouts

© Rene Jakobson