Het grote geheim van het Moersfestival

Moers ligt aan de rand van het Ruhrgebied en maakt deel uit van de regio Nederrijn. Een middelgrote Duitse stad zoals zovele anderen… een woon- en verblijfplaats voor ruim 100.000 mensen… een stad zonder hart of noemenswaardige historie. Of toch wel ? Sinds 1972 vindt hier het Moersfestival plaats. Een meerdaags feest voor iedereen die weinig op heeft met grenzen, gemeenplaatsen, vanzelfsprekendheden.

© Johanna Smit

Op de openingsdag, de vrijdag voor Pinksteren, wordt duidelijk dat het festival voor een groot aantal mensen geen geheim meer is. Het terrein aan de rand van de stad is druk bevolkt en blijkt een ontmoetingsplek voor liefhebbers van vernieuwing. Het festival biedt onderdak aan een markt met oriëntaalse kleding, in- en uitheemse specerijen, gerechten en dranken, spannende percussie- en snaarinstrumenten. Even verderop in het belendende park is er ruimte voor uiteenlopende verantwoorde attracties en workshops voor kinderen, daarnaast een plein met foodtrucks, en aan het einde van het terrein is een camping aan de rand van een buitenzwembad.

© Johanna Smit

En in beginsel is er de muziek. Deze is te horen vanaf meerdere binnen- en buitenpodia, vanaf een rijdende piano en vanaf een op de laadbak van een veegwagen bevestigd rijdend muziekpodium. Het Moersfestival biedt een rijke programmering waaraan een jaar lang hard is gewerkt door een team van 5 mensen. Dit jaar staat naast Miles Davismetgezellen Billy Hart, Marilyn Mazur, Gary Bartz en Kenny Garrett een keur aan aanstormende, soms vergeten en gearriveerde muzikanten uit een twintigtal landen op het podium.

Het schijnbaar ondoorgrondelijke programma van deze 52e editie is opgebouwd rondom vijf thema’s: Ontsnapping, (vraagteken) Afrika, Kylwiria (een door de componist Gyorgy Ligeti verzonnen staat), Waarde en Bevrijding en eveneens is er aandacht voor de moed en de deemoed. Diepe gedachten, een rijke filosofie, en bovenal een olifantenbrein waarin elke herinnering zorgvuldig wordt bewaard. Oppervlakkigheid is hier overduidelijk niet aan de orde.

Lukas Ligeti at the same time © André Symann

Op de openingsavond zijn we getuige van een uitvoering van een werk dat verdeeld is over twee - enkele honderden meters van elkaar verwijderde - podia. Een doorwrochte compositie van Lukas Ligeti, zoon van de befaamde componist die 100 jaar geleden is geboren. Het festival is te eigenwijs om hem artist in residence te noemen, maar zijn werk komt dit festival op verschillende podia terug o.a. tijdens een uitvoering van zijn band Burkina Electric. Tussentijds is hij even afwezig vanwege de opening van een naar zijn vader vernoemde brug in Boedapest.

Scatter the Atoms that Remain feat. Gary Bartz © Zalesskaya

Op een van dezelfde podia (de Halle) is diezelfde avond het Franklin Kiermyers Scatter The Atoms That Remain te horen, met special guest, tenorsaxofonist Gary Bartz. Bandleider en drummer Kiermyer, die intensief heeft samengewerkt met de vorig jaar overleden saxofonist Pharoah Sanders, zet hier een bijzondere show neer. Terwijl de Canadees zijn kit expansief beroert, geeft de 82-jarige Bartz blijk van een enorme longinhoud en dito creativiteit en energie. Een mooi staaltje spiritual jazz.

Scatter the Atoms that Remain © Nils Brinkmeier

Indrukwekkend is ook de foto- en filmcompilatie die op de panelen naast het podium wordt afgespeeld. Er worden beelden van de Shoah op geprojecteerd en schrikwekkend scenes uit allerlei oorlogen en conflicten uit de twintigste eeuw. We zien de leiders, de daders en slachtoffers, de diepte- en hoogtepunten van recente onderdrukking en het verzet daartegen, terwijl we op de voorgrond getuige zijn van een interessante cocktail van hemelse saxofoonsolo’s, meditatieve pianoklanken en driftig, met - bij vlagen - onbeheerst slagwerk.

Billy Hart Quartet © Kurt Rade

Een leeftijdsgenoot van Bartz die prominent op het podium staat is slagwerker Billy Hart met zijn kwartet bestaande uit saxofonist Dayna Stephens, pianist Ethan Iverson en bassist Ben Street. Het is een van de meest ‘traditionele’ optredens dit festival, in dit geval de traditie van de klassieke Coltrane, Sonny Rollins en Lee Morgan en tijdgenoten uit de late jaren vijftig, het jaar waarop Harts professionele carrière van start ging. De stemmen van bovengenoemde blazers is inmiddels verstomd, maar Hart geeft hier blijk van een enorme inventiviteit, souplesse en power.

The Gavin Bryars Ensemble © Nils Brinkmeier

Een optreden van een ander kaliber is het concert van Gavin Bryars (1943), de componist van o.a. The Sinking of the Titanic (1969) en Jesus' Blood Never Failed Me Yet (1971). Hij brengt, gezeten achter de vleugel en de keyboard lange, verstilde composities ten gehore, met een strijkensemble waarin ook zijn zoon en dochter zijn vertegenwoordigd. De zaal is goed gevuld, maar het is muisstil. Dit heeft o.a. te maken met de slapende staat van een deel van het publiek. Her en der is er mild gesnurk te horen vanaf de felgekleurde zitzakken of vanaf de zelf meegenomen campingmatjes die in het midden van de zaal zijn neergelegd. De maestro neemt alle tijd om zijn minimalistische muziek volledig tot zijn recht te laten komen en kijkt af en toe streng uit zijn ogen naar de uitvoerenden als er een foutje wordt gemaakt. Hij zal waarschijnlijk de enige zijn die deze missertjes opmerkt.

Trondheim Voices © Nils Brinkmeier

Een ander modern klassiek concert, is dat van de Trondheim Voices. Een negental Noorse vocalisten, geleid door Sissel Vera Pettersen. Ze staan in stemmig zwart gehuld rondom een tabernakel, een lange zwart gedekte tafel, en brengen met hun hemelse stemmen in verschillende combinaties een ode aan de Noorse folklore. Met hun tekstloze stemacrobatiek bereiken ze frequenties die glas, maar ook harten kan doen breken. Het publiek is hier getuige van een tot in de finesses uitgewerkte licht- en schaduwshow die de muziek van dit ensemble passend omlijst. Een van de vele hoogtepunten van het festival.

Samuel Eduok en Nelida Karr © Kurt Rade

En dan zijn er nog verschillende optredens van uiteenlopende statuur, zoals dat van de uit Equatoriaal Guinea afkomstige zangeres/gitarist Neldida Karr en haar pianist Samuel Eduok. Een tweemansorkest dat in dienst staat van een dijk van een stem.

Tember Ensemble © André Symann

In de Halle, op het podium naast de heuvel (Berg) en Annex (de binnenplaats van het gymnasium) staan grote en kleine ensembles zoals het oriëntaalse Tember Ensemble & Guests en de door Sun Ra’s Arkestra geïnspireerde Eve Risser met haar fenomenale Red Desert Orchestra.

Op de een-na-laatste avond wordt de Halle bevolkt door gnomen, kabouters en andere fantasiecreaties. De muziek van de, (veelal solo-) artiesten die luisteren naar namen als Crystal Penalosa, Mariachi, Putan Club en Pharmakon, past in geen enkel hokje, de uitvoeringen zijn even absurd als schrikwekkend. Een Moerswaardige programmering dus.

© Johanna Smit

Tekst © Robin Arends  -  foto's © Johanna Smit / André Symann / Kurt Rade / Nils Brinkmeier / Zalesskaya
Lees binnenkort het gesprek met festivaldirecteur Tim Isfort op jazz'halo.