Thelonious Monk: twee historische documenten
T
Sony & Sam Records / Saga
In 2017 verschenen van Thelonious Monk twee historische documenten. Een brengt voor het eerst de muziek uit die hij opnam voor de film Les Liaisons Dangereuses, het andere is een heruitgave van het eerste soloalbum van de pianist. Beide laten knappe en bijzondere versies horen van nummers die hij toen in zijn repertoire had, plus een aantal extra’s.
Thelonious Monk, The Centennial Edition, Paris 1954, Sony
Monk had in de jaren 1940 mee aan de wieg gestaan van de bebop zonder zelf zoals Charlie Parker en Dizzy Gillespie een ster te worden. In 1954 was de grondlegger van de moderniteit in de jazz uitgenodigd op het Salon de Jazz in Parijs, waar ook niet alles van een leien dakje liep. Voor zijn eerste concert moest Monk aantreden met twee lokale muzikanten. Zij waren niet vertrouwd met de artiest en zijn muziek, met niet bepaald topversies van klassiekers uit ’s mans oeuvre tot gevolg. Opnamen getuigen hoe Monk compromisloos kon zijn. Ontevreden over het drumwerk staakte de pianist twee keer zijn innemende spel, wat de drummer dan maar probeerde op te lossen door een solo uit de mouw te schudden… Het vervolg van zijn verblijf in Parijs verliep in stijgende lijn, met o.a. het begin van een levenslange vriendschap met barones Pannonica de Koenigswater en een solo-opname voor een radio-uitzending. Op een dag dat het technisch personeel staakte, maakte Monk zijn eerste soloplaat in een radiostudio. De geluidskwaliteit was niet optimaal, maar dat heeft zijn charme.
De negen solonummers op Paris 1954 laten een muzikant horen die ook voor plezier en vertier speelde, maar niet minder kunstig dan een groot schilder. Hij haalde uit met krachtige, moderne lijnen (“Evidence”), verbond er met oude stijlen en gaf naar goede gewoonte een klassieker een persoonlijke glans (“Smoke Gets in Your Eyes”). Ontwapenend mooi en met een groot vermogen tot mededogen speelde hij “Reflections” (toen als “Portrait of an Ermite” genoteerd). De pianist gaf niets minder dan glorieuze uitvoeringen ten beste, dit was Monk op zijn puurst, met eigen klassiekers als “’Round Midnight” en “Well You Needn’t”, bijvoorbeeld.
Thelonious Monk, piano, 4 juni 1954.
Bonus tracks: met Jean-Marie Ingrand, contrabas; Jean-Louis Viale, drums, live in Salle-Pleyel, 1 juni 1954. Op de laatste track, Gerard “Dave” Pochonet, drums i.p.v. Viale, Salle Pleyel, 3 juni 1954.
Tracks: Evidence; Smoke Gets In Your Eyes; Hackensack; ’Round Midnight; Eronel; Off Minor; Well, You Needn’t; Portrait of an Ermite (Reflections); Manganese (We See) plus previously unreleased concert tracks: Well, You Needn’t; ’Round Midnight; Off Minor; Hackensack/Epistrophy; ’Round Midnight (onvolledig)
Thelonious Monk, Les Liaisons Dangereuses 1960, Sam Records / Saga
Monk trok tijdens die week in Parijs ook op met Marcel Romano, die Miles Davis in 1957 de soundtrack liet verzorgen bij de film Ascenseur pour l’échafaud van Louis Malle. Romano wou bij Les Liaisons Dangereuses ook zoiets regelen voor Monk en filmmaker Roger Vadim, maar dat wou niet lukken. Monk geraakte niet in Frankrijk, deels door een drukke agenda, deels door zaken die grondig misliepen. Romano trok uiteindelijk met een voorlopige kopij van de film naar New York om er de muziek te halen. Monk speelde op basis van wat hij gezien had een aantal nummers zo in dat ze zich zouden lenen voor de film. Aan saxofonist Charlie Rouse, bassist Sam Jones en drummer Art Taylor had hij kompanen met wie hij in 1959 vaker samenspeelde. Saxofonist Barney Wilen die mee was overgevlogen uit Frankrijk werkte zich snel in.
Je hoeft de film niet gezien te hebben om van het merendeel van deze uitgave te genieten. De opwinding van “Rhythm-a-Ning” en het levendige “Well You Needn’t” komen met een schitterende drive. “Crepuscule with Nellie” in uitermate traag ritme levert een intrigerende gevoeligheid op. Versies van “Pannonica” dragen nog meer schoonheid aan in rustige tempi, met en zonder arpeggio’s die de verheerlijking extra doen schitteren. De blues “Six in One” is een verrassend fijn kleinood, de versie van “Bal-Lue Bolivar Ba-Lues-Are” vloeiend bluesy, met twee tenorsaxen die elk een onderscheidende sound hebben. De korte gospel van “By and By (We’ll understand it Better By and By)” voegt een diepe warmte toe.
Los van de film valt op dat trage ritmes domineren, in de film onderlijnt Monks muziek verschillende keren de onconventionele brieven en gesprekken tussen de hoofdpersonages. Het koppel dat graag vreemd gaat en daar openlijk over praat, verzeilt in sinistere spelletjes. “By and By (We’ll Understand it Better By and By)” is o.a. te horen in het katholieke decor van een kerk, terwijl een volgend slachtoffer nog niet wankelt. Het stukje “Light Blue” met een drumpatroon als van soundcheck dat zonder filmscène heel vreemd aandoet, paste wonderwel in de film. Daarin hoor je ook speelsere jazz met Art Blakey die indertijd wél op de plaat uitkwam die voor de soundtrack doorging. Echte filmmuziek of niet, functioneel waren de bijdragen van Monk zeker ook.
© Danny De Bock
Dit artikel verschijnt ook op draaiomjeoren.com
