Het blauw van de blues: Een eerbetoon aan Mike Zinzen en Paul Turkry

Mike Zinzens Conn-saxofoon’
foto Paul Turkry 2011

Mike Zinzen met o.a. Yvonne Walter, Antwerpen De Hopper
© Guy Van de Poel

Muziek is mijn leven. Muziek is mijn liefde, 24 uur per dag. Dat zegt de hoofdfiguur van de film Round Midnight, in een regie van Bertrand Tavernier. Die hoofdrol wordt erg goed vertolkt door saxofonist Dexter Gordon, die in het verhaal een muzikant is die in Parijs in kleine clubs en cafés speelt en steeds op zoek is naar geld voor drank om zichzelf in een roes te brengen, ver van de werkelijkheid.Hij ontmoet een Fransman die de optredens filmt en later met hem naar New York vliegt.Daar sterft hij, maar voor de Parijse jazzliefhebber en zijn dochtertje blijven de mooie herineringen aan een begenadigd saxofonist, aan uren van heerlijke muziek.
Daaraan moest ik denken toen ik met Paul Turkry op een terrasje zat, niet in Parijs anno 1959 maar in de nabijheid van het Museum voor Schone Kunsten te Antwerpen waar eeuwen kunst hangt en staat, bewaard en bestudeerd wordt.De periode rond de jaren zestig kent Turkry goed, de tijd van de grote namen in de jazz, de onsterfelijken die een evolutie op gang brachten, de muziek nieuwe paden lieten inslaan.Hij was toen, als jonge man, ook in de ban geraakt van de jazz, maar hij was tevens bezeten van de schilderkunst.Hij volgde dus lessen aan de Academie en drumde tussendoor in kleine bandjes die tijdens optredens speelden alsof hun leven ervan afhing.
Jazz is als de duisternis en het licht, misschien wel allebei in één.Het is de warmte en de uitstraling van vreugde om er te zijn,en tegelijk koel als een stomp voorwerp dat over een glasplaat heengaat, sereen als een lege kamer, de eenzaamheid van een hotelkamer.Het is ook de blues, die gaat over verlatenheid, gebroken harten, niet meer te helen liefde, de blijvende wonden, met daarnaast de passie, de neonlichten van de stad die iedereen opslokt, de drank en de vergetelheid in de roes. Jazz is vreugde én melancholie, het moment is van belang, is zelfs het enige wat telt, want wat wordt het morgen ?

Melancholie tussen twee fasen van het leven in,dat is de blues; je bent je liefje kwijt die ervandoor is met een rijkere vent, je staat op straat en kijkt omhoog waar er gefeest wordt, het regent.Een leven waarin alles mogelijk is, of was;maar al wat mogelijk is staat dicht bij het niets, alles lost op in het grotere geheel van dat niets wat zoveel onbelangrijk maakt. Ik ben alles moe,zegt de hoofdfiguur in Round Midnight, behalve de muziek.Die zin drukt het kernachtig uit; muzikanten en blueszangers kennen op den duur het verschil niet meer tussen dag en nacht, het wordt licht als het donker is en de ochtend begint 's avonds...

Paul Turkry probeert al vele jaren de essentie van wat jazz en blues is in zijn kunst weer te geven. Hij exposeerde vaak,soms rondreizende tentoonstellingen met grafiek,individuele tentoonstellingen, een retrospectieve in Cultureel Centrum Zwaneberg in Heist op den Berg, waar hij directeur was van de Academie, in 2002.Meer dan eens was zo'n expositie opgebouwd rond de figuur van de Antwerpse saxofonist Mike Zinzen, voor wie Turkry al op jongere leeftijd bewondering kreeg. Die interesse is altijd gebleven en Mike is een centrale figuur gaan bekleden in het werk van de beeldende kunstenaar. Mike kwam dan spelen op de vernissage of was aanwezig. Na exposities in de O.B. van Harelbeke en in die van Izegem stelde hij enkele maanden geleden zijn werken tentoon bij De Geus in Harelbeke. Door de verslechterde gezondheidstoestand van Zinzen was hij er ditmaal niet bij, maar muziek van hem was tijdens de opening natuurlijk wel te horen.Turkry ontwierp overigens de hoes van een van de door de saxofonist uitgebrachte cd's.

‘Blue Mike’ acryl, Paul Turkry 2013

De titel van de expo was veelbetekenend: Blue Mike, een hommage aan een vriend en musicus die mede het artistieke klimaat in Antwerpen rond de jaren zestig bepaalde toen er een pleiade aan jazzkroegen de deuren opende, de schilderkunst in Vlaanderen het spontaan en zonder al te veel commerciële bekommernissen, beslommeringen of belemmeringen... Een 'beweging' die nog tot 1968 zou duren...De Geus bracht naast schilderijen in gemengde technieken ook foto's, want dat is nog een derde passie van Turkry: wat hij niet via de muziek of via doek of papier kan uitdrukken, vult hij aan met foto's, reisindrukken maar vooral portretfoto's en in dit geval uiteraard Mike Zinzen met zijn onafscheidelijke instrument.

Blauw overheerst in zijn werk, al is dat nergens zwaar op de hand of dominerend, veeleer een soort sfeer van droom, herinnering en zachte, milde melancholie. Zijn lijnen en kleuren -iets donkerder partijen afgewisseld met frelere penseeltrekken- vormen wolken van muziek, klanken, het samengaan van de verschillende instrumenten van muzikanten die door en door op mekaar zijn afgestemd en op die manier als kwartet, kwintet of combo een eenheid creëren die anders is dan wat de individuele kunstenaar, schrijver of schilder, doet.Blues en jazz zijn steeds een combinatie of samenspel tussen melodieën en kleurklank, zowel als solistische expressie en improvisatie. Een mizikant staat in feite nooit op zichzelf, kan tot grote hoogte opklimmen wanneer hij goed omringt wordt.Turkry heeft niettemin de saxofoon de ereplaats gegeven, en Mike Zinzen belichaamt voor hem de ideale muzikant, vanuit vriendschap en bewondering. Mike vinden we terug op foto's, scherp en duidelijk in beeld gebracht, en op de tekeningen waar hij als het ware opgaat in, vereenzelvigd wordt met de muziek: zoals je bij het zien van geschilderde landschappen het gevoel kunt hebben ook voor een stuk de sfeer van daar ter plaatse te voelen, zo hoor je klanken bij het bekijken van Turkry's werk.

Jazz heeft ook een sociale dimensie. De blues die ontstond tijdens het zware werk in de katoenplantages, de opkomst van de zwarte muziek en de optredens van zwarte musici voor eigen publiek terwijl hen de toegang tot de 'witte' gelegenheden werden ontzegd, tot de vraag naar gelijkberechtiging na de tweede wereldoorlog toen zwarten net zo goed voor het land hadden gevochten en waren gestorven maar niettemin nog steeds als tweederangsburgers werden behandeld. Zwarte muziakanten en blueszangers werden eerst bekend in Europa waar ze als grote vernieuwers werden begroet en Britse popgroepen de blues ontdekten en verwerkten, waardoor de zwarte zangers en musici pas echt hun doorbraak beleefden.

Jazz en blues zijn erg typisch Amerikaanse kunstuitingen, volgens Clint Eastwood wellicht zelfs de enige bijdrage van Amerikaanse cultuur ! Laten we echter niet vergeten dat de Luikenaar Adolf Sax (met een naam die voorbestemd leek te zijn) een onschatbare dienst heeft bewezen aan deze muziekvorm. De grootste muziekuitgever was ooit het Frans-Engelse Vogue, terwijl de eersten die serieus over jazz begonnen te schrijven de Belgische advocaat Robert Goffin en de Fransman Hugues Panasié waren. Van nog vrij recente datum is dan weer dat jazzmusici teruggrijpen naar hun Afrikaanse roots...

In Mike Zinzen heeft Paul Turkry vele van die elementen samengebracht, in de eerste plaats de kracht van het overleven die elke muzikant moet bezitten om door te zetten. Zinzen is voor hem zowat het symbool geworden, niet alleen van de jazzscene maar van het hele artistieke gebeuren.Turkry heeft niet nagelaten uiting te geven aan zijn bezorgheid over het ouder worden van de saxofonist,die door leeftijd en een mindere goede gezondheid niet langer in staat was om op te treden. De kunstenaar doet dat met piëteit en zin voor realisme. Zinzen was een podiumbeest, iemand die leefde voor zijn muziek;publieke optredens brengen nogal eens zware fysieke inspanningen met zich mee.Tot het lastig begint te worden om je telkens weer op te laden om het beste van jezelf te kunnen geven.
Dat Paul Turkry de jazzmuziek en met name de saxofonist een 'podium' heeft verleend, is een verdienste die hem bovenop de artistieke waarde ervan tot een boeiende kunstenaar maakt, met wie het overigens altijd leuk praten is over dat onuitputtelijke onderwerp: jazz en blues,blauw en soms rauw en dan weer teder en fluisterend, soms schel en hoog, emotioneel of cool, altijd zo menselijk en hoopvol.

Guy van Hoof

Paul Turkry en Guy van Hoof