De Jazzboom – Over een eeuw groei en snoei van de jazz

Geert Declercq & Filip Verneert
Muziekmozaïek Folk & Jazz vzw

© Johan Martens

De bekendste jazzboom is natuurlijk deze van de poster ‘Jazz History Tree’. Geert Declercq en Filip Verneert zetten echter hun eigen boompje over jazz op volgens een duidelijk principe. “Het doel van ons boek is eenvoudig maar niet zo simpel: je warm maken voor jazz”.

Een eerbare ambitie die ze uitwerken in twaalf hoofdstukken verspreid over 144 pagina’s, met enkele bijdragen van andere specialisten ter zake.

Hun geschiedenisles begint bij ‘The Origin Of Jazzies’ en eindigt met ‘Jazz Vandaag’. Daartussen lees je over ‘New Orleans’, ‘Chicago’, ‘Swing’, ‘Bebop’, ‘Cool Jazz’, ‘Hardbop’, ‘Freejazz’, 'Fusion’ en ‘Historicisme’. “Geen encyclopedische kennis, daar zijn veel betere en uitgebreidere werken voor,” poneren ze zelf op de achterflap. Ze noemen het eerder een wegwijzer. Een omschrijving die klopt. Het leest allemaal vlot weg met aangepaste tekeningen van Joris Vermassen en uitgebracht in handig pocketformaat. Verwacht geen diepgaande essays of gedetailleerde historische uiteenzettingen maar dat was ook niet het opzet.

‘De Jazzboom’ is zeker interessant om leerlingen van het DKO en de middelbare school op het jazzpad te zetten. De bijgevoegde Spotify lijst is een goed idee. Over de keuze van de nummers valt zeker en vast te discussiëren maar was dat niet evenzeer een betrachting van de auteurs?

We stelden medeauteur, muziekdocent en muzikant Filip Verneert enkele aanvullende vragen.


Moeten we de titel in het Engels of het Nederlands uitspreken?

Het is een bewust woordspelletje. De jazzgeschiedenis is al eerder vastgelegd in een boomstructuur maar er was ook eind jaren negentig de plotse uitbarsting of ”boom”, zeker in Vlaanderen. Op die manier krijgt de titel meteen een dubbele betekenis.


Uit de cahiers van Jongens en Wetenschap, deel IX (1957) kozen jullie volgend citaat: “…dat vele en vooral oudere mensen niet bepaald sympathiek tegenover jazz staan…. Luistert men echter naar de mening van de jongeren, dan stelt men vast dat velen dol zijn op jazz, ja, ze komen zelfs bij het horen van jazzmuziek in een ware roes”.

1957 is niet zo ver weg en toch waarschuwden ze toen nog dat jazz besmettelijk en gevaarlijk was voor jongeren. Eerlijk gezegd is dat ons provocatief kantje om net deze paragraaf aan te halen.


Welke was jouw eerste wegwijzer in de jazz?

Juul Anthonissen (zonder aarzelen). Ik ben indertijd eigenlijk heel toevallig jazzgeschiedenis beginnen volgen op aanraden van enkele vrienden. Juul vertelde op dergelijk charismatische wijze dat je willens nillens meegesleurd werd in zijn enthousiasme en zijn sterke verhalen. Mijn jazzverslaving was snel een feit.


“Over een eeuw groei en snoei van de jazz” luidt de ondertitel. Wat bedoelen jullie precies met snoei?

Een juiste opmerking want daarvan is inderdaad geen sprake in het boek. Oorspronkelijk hadden we het idee om een meer kritisch hoofdstuk toe te voegen maar dat paste niet bij de populaire stijl waar we uiteindelijk voor opteerden. Maatschappelijke reflecties hebben we dus weggelaten maar de titel is gebleven.

Toch wil ik graag heel summier samenvatten waar snoei op duidde. Het begrip verwijst naar twee elementen die voor mij toch wel tekenend zijn in het huidige jazzlandschap. In de eerste plaats is er de hegemonie van organisatoren die het hele aanbod bepalen en zo gaan snoeien. Daarnaast is er tevens de mentaliteit om jazz met alle andere stijlen en genres op een hoopje te gooien. Zo verliest jazz zijn eigen identiteit. Ook dat is een vorm van snoeien en beknotten.


“Jazz is een manier van kijken naar of reageren op de maatschappij. En dan vooral een reactie van de onderdrukte (zwarte) man tegenover de (blanke) bourgeoisie” (p. 105). Kan je dit situeren in Vlaanderen de dag van vandaag?

Jazz was altijd meer dan de muziek alleen. Freejazz en de burgerlijke protesten in de jaren zestig zijn daar de meest expliciete voorbeelden van. Er was ook de cool jazz en de toenadering tot klassiek. Op die manier kreeg je steeds een ruimere betekenis, waardoor je jazz uiteindelijk kan definiëren als een aparte kunstvorm.

In Vlaanderen is dit weliswaar minder rechtstreeks zichtbaar. Jazz en maatschappelijke thema’s zijn niet zo direct met elkaar verbonden. Anderzijds heb je toch het element improvisatie dat een uiting is van twee belangrijke zaken: de persoonlijke vrijheid die zeker volop aanwezig is in de huidige stroming bij ons en het grote belang van het interactieve element dat eveneens een bepalende rol speelt tegenwoordig.

Improvisatie zonder die twee aspecten is voor mij onmogelijk. Het gaat niet alleen om spelen wat niet op een partituur terug te vinden is. Bij de jonge generatie is er ook de grote cohesie en interactie die de muziek overstijgt. Het “thinking out of the box” komt daar nog bij. Voorbereid zijn op dingen die er nog niet zijn. Improvisatie is daar een prachtig voorbeeld van. Het doctoraat waar ik momenteel aan werk, handelt net daarover.

Tekst © Georges Tonla Briquet  -  foto's met dank aan Muziekmozaïek Folk & Jazz vzw