Wadada Leo Smith: woorden leiden tot creatie…

© @ogata_photo

Ter gelegenheid van de release van zijn nieuwe album 'Defiant Life', een duet met Vijay Iyer, sprak de trompettist met ons over muziek, het goddelijke en inspiratie. Wadada Leo Smith kan uren boeien.

Hier is een samenvatting van ons interview...


Hallo en bedankt dat je hebt ingestemd met dit interview. Ben je nu in New York?

Neen, ik woon in Connecticut. Laat ons praten over het nieuwe album met Vijay.

Dit is je tweede album met hem, geloof ik...

Dit is inderdaad ons tweede duo album.

Het betekent dat je een speciale band met hem hebt. Kun je deze ervaring onder woorden brengen?

Woorden? Het is een goddelijk leven en een groot project voor Vijay en mij, we hebben het in de studio gecreëerd. Het is niet iets dat van buitenaf is bedacht. Het is een pure link tussen inspiratie en uitvoering.

“Defiant Life” gaat echt over hoe de menselijke geschiedenis de maatschappij heeft gevangen. En het zoekt een uitweg. Met andere woorden, het goddelijke leven biedt een oplossing. Het vertelt het verhaal niet. Zie je, de meeste dingen die we vandaag de dag horen, mensen praten over de gebeurtenis, over wat er gebeurt. Dat is belangrijk in termen van conversatie. Maar in termen van kunst en maatschappij moeten we oplossingen aandragen. We kunnen het probleem niet gewoon herhalen. Het goddelijke leven pakt deze problemen aan.

Het eerste stuk is getiteld 'Survival'…

Het gaat over een breder begrip van overleven. Wat zegt het over overleven? Het zegt ons dat overleven een mysterie is. Liefde is de kern van overleven; het wordt door niets anders dan liefde bepaald.

Is dit wat Vijay de esthetiek van de noodzaak noemt?

De esthetiek van de noodzaak is een heel eenvoudige en duidelijke manier om te bevestigen dat we creëren omdat we geen alternatief hebben. We creëren ook omdat het onmogelijk is om het niet te doen.

© Michael Jackson

Maar als je ook zegt dat een artiest de waarheid vertelt zonder angst, denk je dat dat op dit moment nog mogelijk is in de Verenigde Staten vanwege de echte chaos die er heerst?

De echte vraag die je me hebt gesteld is deze: "hoe komt het dat de wereld er zo slecht aan toe is, met overal autoritaire regeringen en regeringen die beweren democratisch te zijn maar eigenlijk autoritair zijn?"

Dus hoe kan deze waarheid worden verspreid, het wordt al geuit sinds het begin der tijden en mensen nemen het risico van de resultaten die volgen. Je kunt het zien in het leven van Rosa Parks, Malcolm X of Martin Luther King, en zelfs Bob Marley of wie dan ook. Als sociale wezens nemen we de verantwoordelijkheid om de waarheid te vertellen, en de waarheid zelf, wat die ook mag zijn, moet verteld worden.

En jouw waarheid in muziek ligt meer in creatie, in onmiddellijke creatie dan in compositie…

Het komt in beide, het komt in beide, maar ook meer specifiek in muziek en in alles wat we schrijven of zeggen, of in het resultaat van onze manier van denken en handelen.

Het zijn dus acties die het echte dynamische niveau van de omgeving vormen. Het is actie. De handeling van het creëren is verbonden met inspiratie, en deze inspiratie is niet op aarde. We weten niet waar het is. Het enige wat we weten is dat het komt naar degenen die het verdienen en dat iedereen het ontvangt, maar de meeste mensen luisteren er niet naar. Het zijn vooral de artiesten die ernaar luisteren. Sommigen van hen, die oprecht zijn, luisteren er wel naar.

Dus dat is het bewijs van wat een artiest is en dat wat hij in de praktijk doet zinvol is. Is dat wat er in je hoofd gebeurt met je muziek? Als je met Vijay in de studio bent, hoe is de situatie dan? Hoe werkt het? Praten jullie veel voor het spelen of komt het vanzelf?

Het onderzoek dat we doen, gebeurt meestal via gesprekken en correspondentie via e-mail die enkele maanden kan duren. Deze e-mails dienen alleen om de context vast te stellen van wat het project zou moeten zijn, maar niet wat het is.

Dan brengt Vijay meestal een stuk mee dat hij heeft gecomponeerd voor de situatie, voor het evenement. Ik breng een compositie mee. In dit geval zijn 'Kite' en 'Floating River Requiem' de twee nummers die we hebben meegebracht. De rest van de stukken bouwden we op in de studio. We gaan niet zitten en zeggen dat we in deze of die richting gaan, of dat we deze of die noot gaan spelen. Niets van dat alles gebeurt, omdat we moeten vertrouwen op onze intuïtie om het juiste antwoord te weten over hoe we verder gaan, in welke richting we gaan.

© @ogata_photo

En hoe beslis je wanneer je het behoudt? Is het het juiste moment of niet?

In feite is er voor elk nummer op 'Defiant Life' geen tweede, derde of vierde versie. Er is maar één versie. En geen enkele versie is van tevoren gepland. Ze ontstaan in de context van onze kunst. We zullen altijd bepaalde invloeden horen in de muziek.

“Sumud”, bijvoorbeeld, lijkt te zijn beïnvloed door de blues. Volgens mij speelde je veel blues toen je jong was. Zit dat nog steeds in je hoofd voor een thema als dit?

Neen, dat is niet zo. Eigenlijk komt de esthetiek van de blues, die een geweldige manier is om over creatie na te denken, voortvloeiend uit het leven. Ik ben opgegroeid in de Mississippi Delta, waar dit soort reflectie op het leven nauw verbonden is met het idee dat de Delta een vlak land is, maar ook dat de blues een muziek is die de sociale en spirituele inhoud van een volk uitdrukt.

Het zou dus waarschijnlijk verkeerd zijn om te zeggen dat dit nummer over de blues gaat, maar het zou wel correct zijn om te zeggen dat het dezelfde emotie heeft als de blues. En dat geldt ook voor wat Vijay doet. En hij groeide niet op in het Zuiden, in de Delta. Dus ja, die connotatie kan begrepen worden als een referentiepunt voor hoe het een herinnering creëert in de persoon die er getuige van is, die het hoort. Inspiratie is wat authenticiteit geeft aan wat we doen.

Kun je zeggen dat een bepaalde invloed niet bewust is? Ik bedoel, bijvoorbeeld in het stuk voor Patrice Lumumba, op een gegeven moment hoor ik, maar het is mijn gevoel, een korte verwijzing naar Gershwins “My Man Has Gone”, ik hoor dat op dat moment, maar is het onbewust?

Neen, neen, ik garandeer je dat als je die melodie opnieuw beluistert en kijkt naar wat ik heb gespeeld, je zult zien dat die verwijzing er niet is. Het is een referentie die geen probleem is, want het is jouw keuze als luisteraar. Je moet deze paradigma's hebben van waaruit je als luisteraar werkt.

Ik kan je met zekerheid zeggen dat dit niet het geval is. Ik citeer niet echt. En zoals ik al zei, het is allemaal inspiratie, dat is alles. Er is geen aanpassing om iets anders te laten resoneren. Maar, het is de keuze die je moet maken. En dat vind ik prima. Ga op zoek naar de melodie die jij zo vindt klinken en voeg die samen en je zult zien dat het anders is.

© Michael Jackson

Ik herinner me een interview waarin je zei dat elke luisteraar een ander begrip heeft van wat hij hoort…

En dat is normaal. Zelfs als er 10 of 20 miljard mensen zijn die het horen, zouden er 20 miljard versies en interpretaties moeten zijn. Omdat kunst zo breed gaat. Het is een groot reservoir dat gevonden kan worden in alles wat met creatie te maken heeft.

Wat ons in België betreft, is er een stuk dat ons hier echt aanspreekt: “Floating River Requiem”, opgedragen aan Patrice Lumumba...

Ja, natuurlijk... Omdat je Congo kent. Ik ken de geschiedenis, het was een kolonie van België. En er wordt veel over gepraat in België op dit ogenblik, omdat er een film is uitgekomen een paar maanden geleden.  Ja, ik heb de film “Soundtrack to a Coup d’Etat” gezien. Het is een uitstekende documentaire. Het legt bijna alles bloot wat deze wereldregeringen doen wanneer ze in deze samenleving natuurlijke rijkdommen gaan winnen om rijkdom te ontwikkelen voor hun eigen landen.

Al die dingen worden in deze documentaire blootgelegd. En het toont de fout van het vormen van een imperium. En mijn compositie is een verlossend stuk. Het is geen compositie die betrekking heeft op de geschiedenis, maar het is een profetisch werk. Mensen kennen het verhaal van “Floating River Requiem”: Patrice Lumumba was in feite ontsnapt, hij was op weg naar een ander land aan de andere kant van de rivier, toen hij zich realiseerde dat zijn belangrijkste luitenants gevangen waren genomen. Dus ging hij terug om samen met hen te sterven. Het was een persoonlijke keuze.

Dus creëerde ik 'Floating River Requiem' vanwege die rivier en die beslissing. Maar om het te laten drijven, moet het ook aan de oppervlakte zijn, toch? En aan de oppervlakte heeft het een dimensie die gaat van de hemel tot het einde van de schepping. En daaronder is er een heiligdom waar dit profetisch idee van autonomie en onafhankelijkheid doorsijpelt. Op een dag zal het oprijzen en neerdalen op het Afrikaanse continent. En Afrika zal het paradijs worden waarvoor het is geschapen. Dat is het profetische aspect ervan.

En omdat ik het woord requiem heb gebruikt, willen de meeste mensen dat mijn compositie als donker en droevig wordt beschreven. Neen, het is het profetische idee van een requiem, wat heel anders is dan het idee van een begrafenis, een ceremonie voor de dood...

En hoe zit het met het idee achter het volgende nummer, 'The Elegy with the Pilgrimage'? Wat is het onderliggende idee?

‘Pelgrimage' is ..., oh, het is een ouder stuk. Vanuit het innerlijke hart komt een reflectie, een vervloeiing van de reis van een mysterieus object op zoek naar de vitaliteit, de zuiverheid van het hart.

Dat betekent dus dat de muziek die je speelt goed doordacht is, zowel in je hoofd en in je hart...

In het hart. Dat klopt. En dat mysterie zijn wij. Het zijn de mensen, zie je. Want door de geschiedenis heen, over de hele aarde, door de tijd heen, is het grootste dat we moeten overwinnen onszelf.

© Wadada Leo Smith

Een ander deel van je kunst is de manier waarop je muziek schrijft. Wat jij het notatiesysteem noemt, dat noem je ‘ankhrasmation’?

‘ankhrasmation’, ja, dat klopt.

Vanwaar komt het woord ‘ankhrasmation’?

Welnu, 'ankh' komt van het Egyptische kruis. Ja, het Egyptische kruis dat je in de piramideteksten ziet. Ze verwijzen naar het voorhoofd, wat de pijnappelklier of epifyse is. In de piramideteksten wijzen ze naar de nek en naar het hart. ‘Ras' komt uit Ethiopië, het is Amhaars (een Semitische taal die in Ethiopië gesproken wordt - NVDR), en betekent hoofd, vader of schepper. En 'ma' komt van de klank 'moeder'. Dus als je dat allemaal samenvoegt en naar het Engels vertaalt, betekent het de levenskracht van moeder en vader, of vader en moeder. Dat is wat ‘ankhrasmation’ is. En ik heb dit ontdekt. Ik heb het niet gecreëerd.  Het is een echt kunstwerk, denk ik. Het is meer een schilderij. Zie je die blauwe rechts in de hoek, over mijn schouder? Dat is een van de partituren. Dat is een van de ‘ankhrasmation’ scores. Oh, ja.

Ja, het zijn echte kunstwerken...

Op dit moment heb ik 40 werken tentoongesteld in een galerie in New York. Ik heb ook geëxposeerd in Polen, Duitsland en Frankrijk. Ik heb zowat overal geëxposeerd.

Interview © Jean-Pierre Goffin (vrije vertaling : Jos Demol)  -  foto’s © @ogata photo / Michael Jackson
In samenwerking met JazzMania