Veertig jaar Dick de Graaf

Veertig jaar carrière en “still going strong”. Met ‘Festive’ bracht de Nederlandse saxofonist Dick de Graaf een gepast en feestelijk werkstuk uit onder de vorm van een vinylplaat en een bijgeleverd boek (op hetzelfde formaat) waarin een overzicht van vier decennia musiceren op nationale en internationale podia. Tijd voor stilzitten en mijmeren over wat voorbij is, kent de man echter niet. Getuige hiervan is zijn nieuwste duo-cd ‘Split Level’ met orgelist Hayo Boerema.

Een terugblik aan de hand van zesentwintig namen en trefwoorden. “Ik ben nog steeds blij dat bij elk concert mensen opdagen die een kaartje kopen om naar mij te komen luisteren.”

2005 Rotterdam met Codarts Bigband © Dick de Graaf

Het alfabet volgens Dick de Graaf


Amsterdam (NOS-Jazzfestival 1981)

Daar begon het voor mij. Het was een enorme sensatie om als duo finalist te zijn in dergelijke wedstrijd met gerenommeerde juryleden waaronder Juul Anthonissen, de man die overal was, en Wim van Eyle, toen voorzitter van de Stichting Jazz in Nederland. Een democratische periode ook zonder winnaars maar enkel finalisten (glimlachje). Nadien ben ik behoorlijk aan de slag geraakt.

Dick plays Bach – Vaillant theater 03.09.2021 © Dick de Graaf

Bach

Zijn oeuvre is de bron van misschien wel alle muziek. Mijn link situeert zich in 2010 toen ik voorzichtig aan de slag ging om de eerste cello suite te bewerken voor solo saxofoon door deze op te splitsen om ze vervolgens te kunnen spelen met inbreng van improvisatie. Op een bepaald moment was ik dan zover dat ik met Bach kon starten, in zijn muziek verdwalen en weer terugkomen bij een thema of zelfs bij een ander deel. Iets wat ik nog steeds doe trouwens.

Dat zoveel musici teruggrijpen naar zijn werk is niet verwonderlijk. Het is enorm gestructureerd en toch raadselachtig genoeg om de aandacht te trekken. Laten we de logica niet vergeten die overal in vervat zit.


Contrapunt

Contrapunt was altijd belangrijk ook al heb ik het nooit gestudeerd. Ik functioneer steeds op mijn gehoor. Zelf noem ik het “crossing lines”. Ik vind het heerlijk om een stuk te schrijven waarin twee lijnen elkaar vinden maar ook afstoten en toch weer samen eindigen. Het is een manier om een klein ensemble groots te laten klinken zonder dat je harmonisch ingewikkeld dient in te grijpen.


Doctoraat

Van 2010 tot 2012 volgde ik het docARTES programma aan het Orpheus Institute in Gent. Het is een soort applicatiecursus voor niet academisch geschoolden die willen promoveren in en doorheen de muziek zoals het officieel klinkt. Uiteindelijk werd mijn doctoraat een langdurig avontuur omdat ik tijdelijk stopte en pas lang nadien hernam.

Inmiddels ging ik mij namelijk verdiepen in de twaalftoonstechniek. Vervolgens kwam Messiaen er nog bij. Van al deze componenten heb ik een soort combinatie proberen te maken tot ik eindigde met een online proefschrift inclusief vele voorbeelden waarin ik dat soort compositietechnieken gebruikte om zelf te schrijven met aansluitend de mogelijkheid te improviseren. Dat alles resulteerde in een saxofoonkwartet en de cd ‘Bird Buzz’ die onderdeel was van het eindresultaat. Zo heb ik uiteindelijk mijn doctoraatstudie afgesloten in 2017 aan de universiteit van Leiden.


Eleanor Rigby

Als jongeling kende ik de muziek uit de kerk, deze van de fanfares die voorbijtrokken en de platen van mijn grootvader. Tot ik The Beatles hoorde op de radio en vooral dan dat nummer. Het eerste deel van het thema bestaat uit tien maten of eigenlijk vijf maten die herhaald worden. Het is een logisch liedje maar het zit bizar in elkaar.

Onze versie op ‘Festive’ is vrij intuïtief ontstaan via de intro. Eens aangekomen bij het thema heb ik er dan nieuwe harmonieën bij geschreven, niet extreem afwijkend maar wel genoeg opvallend en met voldoende ruimte om te improviseren.

Festive

Het mooiste product uit mijn carrière tot nu toe. Ik was er een beetje uit geweest vanwege de doctoraatstudie en plots kwam het besef dat ik ondertussen vier decennia bezig was. John Weijers van ZenneZ Records zag het wel zitten om hierrond iets bijzonders te doen. Hij had het idee om er een boek bij te voegen met mijn zelf geschreven verhaal. De titeltrack is een soort juichkreet maar met een onverwachte wending waarin ritmesectie en saxofoon achter elkaar aanlopen als in een soort polonaise. Blijven verrassen hé. (lacht).


Gitaar

Een instrument dat ik nooit onder de knie kreeg ondanks de vele pogingen. Ik kan wel nog steeds uren luisteren naar John Scofield. Voor mij is hij een van de grote helden uit de jazz.

Hendrix Jimi

Het nummer ‘Angel’ zat al lang in mijn hoofd. Dat was de periode toen ik wat inspiratie haalde bij pop en rock. Live vormde het steeds een voltreffer hoofdzakelijk dankzij de bijdrage van steeldrummer Konkie Halmeyer waardoor het geheel een soort seventies klank kreeg. Zo ontstond het idee om een volledig album te wijden aan de muziek van Hendrix. Dat werd ‘Dick de Graaf plays Jimi Hendrix – The Burning Of The Midnight Lamp’ in 1998. Het gaf ons de kans nadien internationaal te toeren.


Intuïtie

Improviseren is uiteindelijk gebaseerd op intuïtie. Het komt niet uit de lucht vallen. Je hebt als muzikant een hele bagage mee, gaande van de studies tot het zelf op zoek gaan naar kennis en ervaring en natuurlijk je levensmilieu. Vandaar de term “intuitive knowledge”. Op het podium in groepsverband krijg je dan de optelsom van al die persoonlijkheden met hun eigen achtergrond. Zo ontstaat de magie van muzikale samenspraak door intuïtie.


Jazz

We gaan hier geen definitie poneren (lacht). Het is bovenal democratie, het summum van creativiteit, het hart van alle muziek maar ook het toppunt van communicatie. De inbreng van iedereen is evenwaardig. Dat principe heb ik reeds op uitnodiging geïllustreerd voor bedrijven aan de hand van een concert met mijn kwartet en met de nodige achtergrondinformatie.

Klassiek

Ik bracht verschillende projecten rond het thema “classic-meets-jazz” of “jazz-meets-classic”. Voor mij is klassieke muziek een enorme bron van bouwstenen waarvan ik op mijn intuïtieve manier gebruik maak om te componeren. Het grote verschil tussen een klassieke compositie en een jazzstuk is dat het laatste niet af is. De finale afwerking heeft plaats op het podium. Wat dan bij elk concert verschilt want afhankelijk van waar en met wie je speelt.


Laren (Nick Vollebregt’s Jazzcafé)

Een instelling in Nederland sinds decennia. Laren was een kunstenaarsdorp waar ook jazz een plaats kreeg. Vanaf de vroege jaren zeventig waren er de bekende radio-uitzendingen, de TROS Sesjuns. Als student was dat voor mij een vaste pleisterplek waar ik een keure aan musici heb zien defileren. Zowat alle grote namen uit de Nederlandse scene zijn daar eveneens gepasseerd.


Messiaen

Het grappige is dat de man weigerachtig stond tegenover jazz. De herhalende ritmiek vond hij absoluut niet interessant omdat het hem deed denken aan marsmuziek en militaire muziek waar hij eveneens een grote hekel aan had. Wat velen bij hem ontlenen is het principe van de “modes of limited transposition”. Dat zijn toonreeksen waarvan sommigen erg op elkaar gelijken en die uiterst symmetrisch in elkaar zitten. Die symmetrie vind je ook bij Bach terug maar bij hem is dat net iets aantrekkelijker voor jazzmusici.

1994 met Marc van Roon, Santi DiBriano, Billy Hart en Tony Lakatos voor Systems Two in Brooklyn, NY © Dick de Graaf

New Orleans

Net als in New York, waar ik in 1994 een plaat opnam in de legendarische Systems Two Recording Studio met Tony Lakatos en Billy Hart, kon ik in New Orleans de studio in. Het eindresultaat werd ‘Soundroots’, verschenen in 2000. Een persoonlijke mijlpaal te mogen spelen in een stad zo rijk aan klassemuzikanten.

New Orleans met Ellis Marsalis - juni 2001

Orgel

Met Arno Krijger maakte ik in 2011 een grappige plaat, ‘Out Of The Blues - Celebrating The Music Of Oliver Nelson’. Drummer Pascal Vermeer, die eveneens meedoet op ‘Festive’, was er toen ook al bij. Het was de bedoeling de bigband arrangementen van Oliver Nelson terug te brengen naar deze van een trio.

Rond die tijd kwam ik in contact met orgelist Hayo Boerema. Recent brachten we ‘Split Level’ uit. In de klassieke muziek zijn het de orgelisten die nog het meest improviseren en hij doet dat fantastisch. Hayo is een regelmatige “sparring partner” sinds 2009.


Podium

Het is de plek waar de conversatie plaatsheeft met de musici onderling maar even belangrijk bijna is de interactie met het publiek. In een studio lukt dat allemaal op een andere manier omdat je de uitwerking enkel kan afrekenen op de reactie van de aanwezige technici. Tijdens de voorbije twee jaar waren de streamingconcerten heel erg in. Zelf heb ik er ook een aantal gedaan maar dat mag de toekomst niet worden.

2008 Dick de Graaf 4 met Pascal Vermeer, Guus Bakker, Jeroen van Vliet - jazzcafé de Hopper Antwerpen

Quartet

Het is de klassieke bezetting waar ik graag naar teruggrijp zoals op ‘Festive’ met drummer Pascal Vermeer, contrabassist Jos Machtel en pianist Barry Green. In het verleden waren er verschillende versies van mijn European Quartet en het Dick de Graaf New Quartet. Wanneer je de lijnen flink door elkaar laat lopen kan je het materiaal heel breed laten klinken.


Radio

In Nederland is jazz helemaal uit de ether verdwenen bij de officiële omroepen. Bij Radio 4, onze Klara zeg maar, zou het nochtans perfect kunnen. Radio 6, waar het wel allemaal te horen was, hebben ze gewoonweg geannuleerd. Volgens de CEO’s luisteren jongeren niet meer naar lineaire uitzendingen, enkel nog naar streamingdiensten. Het ene sluit het andere toch niet uit! Ondertussen geniet ik lekker van Klara. En dat kan zelfs nog in de auto. Alleen spijtig dat ze mijn muziek niet willen draaien (grijnslachje).

2011 samen met Adolphe Sax -  Dinant

Saxofoon

Het is een lekker en makkelijk instrument dat heel dicht bij de menselijke stem ligt. Eigenlijk ben ik begonnen met dwarsfluit. Die speel ik nog trouwens. Maar de sax, ja dat was toch liefde op het eerste zicht en dan vooral de tenorsaxofoon. Die stond toch steeds in de frontlinie bij de evolutie van de jazz.


Toots Thielemans

Ik heb hem helaas slechts eenmaal meegemaakt als solist bij de Frank Grasso Big Band midden jaren tachtig. We hadden inspirerende gesprekken waarbij hij steeds rustig bleef zonder dat zijn enthousiasme verminderde. Hij kende alles en iedereen en had duidelijk grondig gestudeerd. Zijn lijnen waren super modern, een aspect dat hij continu ontwikkelde. Hij was van bij het begin internationaal georiënteerd. In die tijd gewoon naar Amerika vertrekken! In Nederland is hij tenslotte deel van de collectieve kennis door zijn soundtracks voor de film ‘Turks Fruit’ en de politieserie ‘Baantjer’.


USA

Dat is in zekere zin natuurlijk het voorland van de jazz. Ik heb er kunnen optreden in kleine clubs voor weinig geld en een maaltijd maar jazz is bij hen echt wel geïntegreerd in de cultuur. Tegenwoordig ligt het accent meer en meer op de Europese jazz. Daar maak ik mij dan toch soms de bedenking bij of er nog geïmproviseerd mag worden.


Vinyl

Het is gewoon een mooi ding dat je in je hand houdt. Het geluid is kleiner dan dat van de cd maar die sfeer kan je niet evenaren. En het is leuk om cadeau te doen.

1996 met koraspeler Toumani Diabaté - Bamako

West-Afrika

Naar Bamako zou ik dolgraag terugkeren. Veel van de muzikanten die ik ginder ontmoette, wonen nu echter in Europa. Onder hen Basseko Kouyaté die ondertussen een ster is. Ik was ginder begin jaren negentig en we deden wat zij sessies noemden. Dat was gewoon drie à vier uur jammen.

Ze brengen een vorm van blues die tegelijkertijd vertellend en verhalend is. De connectie met het publiek is overweldigend. Het gaat echt om een interactieve conversatie waarbij gigantisch veel geïmproviseerd wordt. Voor westerlingen lijkt het allemaal simpel en modaal maar eens je er dieper op in gaat, ontdek je een veelzijdige rijkdom.


Xaviera Hollander

Dichter dan op plaat ben ik niet bij haar in de buurt gekomen. Wij brachten de muziek aan waar zij later haar gehijg aan toevoegde (lachend).


YouTube

Het is een onuitputtelijke bron van informatie en inspiratie waardoor de jonge musici van nu zulke enorme sprongen maken. Dat was voor ons destijds ondenkbaar. Ik woonde in Utrecht waar er slechts een platenzaak was. Om echt te grasduinen in platenbakken ging je naar Saturn in Keulen. Het nadeel van YouTube is de keuzestress.

Moet je dan stoppen met opleidingen aan de conservatoria? Neen! Het aspect van conversatie en interactie en “the celebration of the moment” vind je niet op je pc. Dat ervaar je enkel live samen met je medestudenten. Als dat ontbreekt, raak je vastgeroest op het zuivere kennisniveau, wat uiteindelijk niet de bedoeling is. De verdieping ontbreekt. Ook de opbouw van een album bijvoorbeeld gaat teniet bij enkel het beluisteren van losse stukken. Gelukkig zijn er jongeren die dit realiseren.


ZenneZ Records

Zoals eerder aangehaald, was het labelbaas John Weijers die met het idee kwam van een vinylplaat met een boek. Hij blijft inspireren en vooral ook nieuwe projecten uitbrengen. Het is ook iemand die heel actief is op sociale media. Het lijkt wel of hij een van de weinigen, zo niet de enige, is die de Nederlandse jazz in de lucht houdt.

Tekst © Georges Tonla Briquet  -  foto's © met dank aan Dirk de Graaf

2020 zelfportret in studio La Bergerie - La Neuville-lès-Wasigny (F)

https://www.dickdegraaf.com/
Dick de Graaf op bandcamp