Tim Isfort, artistiek directeur van het Moers Festival

Het Moers Festival, aan de westelijke rand van het Ruhrgebied in Noord-Rijnland-Westfalen, is een bijzonder muziek-, cultuur- en politiek evenement met een rijke historie en vindt sinds 1972 jaarlijks plaats rond het Pinksterweekend. Bezoekers van het eerste uur delen hun liefde voor nieuwe muziek met de generaties na hen, inclusief klein- en achterkleinkinderen. Tim Isfort (° Mannheim, 1967) is sinds 2017 de artistiek directeur van het festival. Eind mei ’23 zoekt Jazz‘halo Isfort backstage op voor een interview.

Tim Isfort © Marvin Böhm

Hoe is het huidige, wederom zeer diverse, programma tot stand gekomen ?

We hoorden dat Amerikaanse wetenschappers konden filmen hoe synapsen in onze hersenen verbindingen maken. Daar werden we door getriggerd. We trokken de vergelijking met ons eigen Moersfestival waarin niet een vooropgezet plan, maar kansen en mogelijkheden bepalen wat er uiteindelijk gepresenteerd wordt. Mensen komen hier samen uit verschillende muziekstijlen, landen, generaties.

We hebben geprobeerd het programma rondom deze gefilmde verbindingen te organiseren. En daarnaast hebben we vijf subthema’s ingebracht, te weten: bevrijding, vertrek (op weg naar nieuwe landen of ideeën) en Waarde. De periode van de covid'19- pandemie was erg lastig voor iedereen die werkzaam was in de cultuursector. Wat zouden we als mensheid zijn zonder cultuur? Deze editie hebben we veel muzikanten in de avant-garde- of vrije muziekscene uitgenodigd die geen deel uitmaken van orkesten of koren en dat hebben we bewust gedaan. Ruim dertig procent van de vrije muzikanten in Berlijn heeft er tijdens de covidperiode de brui aan gegeven. Onder deze beroepsgroep kampen velen onder depressies en burn-outs en niemand praat hierover.

Anderzijds bood deze crisis ook mogelijkheden voor de culturele sector. Zo werden we gedwongen nieuwe formats of nieuwe ideeën te bedenken om -ondanks de afstand- toch samen muziek te kunnen maken. We konden niet gezamenlijk repeteren en daarom hebben we het hybride concept ontwikkeld. Dat ziet er als volgt uit: musici spelen gelijktijdig op podia die honderden meters van elkaar zijn verwijderd. Ze spelen op hetzelfde moment en ze horen elkaar uitsluitend via een koptelefoon. Het bijzondere is dat ze niet weten hoe het uiteindelijk samen zal klinken.

Het vierde subthema is: ?Afrika, Het Afrikaanse continent telt 51 landen en een verscheidenheid aan culturen en rijkdommen. De afgelopen zes jaar ervoeren we als organisatie problemen met de door Duitse ambassades te verstrekken visa. Als we Afrikaanse muzikanten uitnodigden, riskeerden we de kans dat deze muzikanten in Duitsland als vluchteling zouden blijven. We hebben onlangs besloten dat we ons vanaf dit jaar elke editie moeten concentreren op één specifiek Afrikaans land. Dit jaar zijn we begonnen met Equatoriaal-Guinea, het enige Spaanstalige land van het continent.

Het vijfde thema is Kylwiria, een land dat componist György Ligeti heeft uitgevonden toen hij vijf jaar oud was. Ligeti groeide op in het noorden van Hongarije/Roemenië/Transsylvanië. Hij bedacht zijn eigen Utopia uit en hij verliet het problematische land reeds op dertienjarige leeftijd om elders muziek te studeren. Elk radiostation in Duitsland besteedt dit jaar volop aandacht aan de 100ste verjaardag van Ligeti. We hebben aan de deelnemers van het Moersfestival gevraagd op de een of andere wijze in compositie of muziek aandacht te besteden aan het thema Kylwiria.”

En op de achtergrond spelen er in 2023 nog twee thema’s een rol, namelijk moed en deemoed, oftewel nederigheid. We hebben maar één planeet en alles is met elkaar verbonden.

Gunther 'Baby' Sommer © André Symann

Moers is tijdens het festival een jazzstad van muziek, beeldende kunst en samen zijn. Moers begon in 1972. Saxofonist Peter Brötzmann was er destijds bij en vertelde me: “toen we jong waren, wilden we, schilders, schrijvers en muzikanten, de wereld veranderen, misschien op een naïeve manier.” De huidige generatie is wederom actief aan het demonstreren. Het is precies hetzelfde! De nieuwe generaties zijn ons veel waard. Op dit moment zijn er veel workshops voor kinderen.

Isfort wijst naar een foto van een olifant.

Dit is een olifantenbrein dat nooit vergeet. Het gaat over de geschiedenis van het festival. En de jongeren zijn voor ons heel belangrijk. Gisteren ontmoette ik een paar vriendinnen, woonachtig in Moers. De afgelopen jaren zijn ze naar het festival blijven gaan, ook met hun kinderen en ze hebben hun vrienden verteld hoe het festival is gegroeid. Op het Moersfestival tref je alle generaties.

De editie van 2023 is de eerste waarin het publiek weer terugkeert naar het culturele leven van voor de coronaperiode. In 2020 was het festival grotendeels online. We mochten toen slechts enkele internationale gasten ontvangen, met dank aan ontheffingen van de Duitse overheid. Het jaar erop waren we het eerste festival dat dubbelconcerten mocht geven. Vier op een rij! Gitarist John Scofield, een van mijn favorieten uit mijn tienerjaren, bedankte me. Zijn optreden in Moers was een van zijn eerste concerten sinds 14 maanden. Hij speelde hier voor een select publiek van 500 mensen, die op een afstand van 1,5 meter van elkaar in de stromende regen stonden. Al met al was het was een geweldige happening. Scofield had eindelijk weer contact met het publiek.

En het jaar erop, 2022 ?

Vorig jaar was het slecht weer en durfden veel mensen het festival nog niet te bezoeken. Vooral de ouderen vanwege het risico op covid. We hadden het moeilijk, omdat we het geld van de kaartjes nodig hadden. We waren volledig afhankelijk van overheidssubsidies, maar we wilden doorgaan. Dit jaar gaat het zoveel beter. Wel is het zo dat mensen veel later, vaak pas op het laatste moment, kaartjes kopen. Daarmee blijft het tot het laatste moment spannend.

Kenny Garret © Lars Schmidt

Neem je dit jaar minder risico’s bij het programmeren ?

Voor mij maakt het niet zoveel uit. Ik denk alleen aan de inhoud, ik kijk of ik combinaties kan maken. Nu hebben we vier muzikanten die, afzonderlijk, met Miles Davis speelden: Marilyn Mazur, Kenny Garrett, Gary Bartz en Billy Hart. We hadden het idee om ze bij elkaar te brengen, maar dat lukte niet vanwege hun reisschema’s.

Er zitten verschillende generaties in het publiek en er is zoveel diversiteit in muziekstijlen. We hebben Free Jazz uit de jaren zeventig en gisteren hadden we een feestrave vlakbij het kasteel in een theaterzaal in de stad, georganiseerd door jonge improvisatoren. Er zijn steeds meer jongeren die kaartjes kopen voor het festival. Ze vinden het heerlijk om naar deze muziek te luisteren.

Marilyn Mazur © Lars Schmidt

Hoe zie je de toekomst voor je ?

Het festival zal over 100 jaar nog steeds bestaan. Dit is mijn zevende editie. Ik ben in 2016 begonnen en heb een fantastisch team. In mijn eentje zou ik dit niet kunnen. De organisatie bestaat uit een klein vast team van vijf mensen dat door het hele jaar actief is. Tijdens het festival werken er ruim honderd vrijwilligers en verschillende bedrijven samen om het geheel in goede banen te leiden.

Naarmate ik ouder word, begin ik steeds beter door te krijgen dat ik niets van muziek weet. Toen ik dertig was, dacht ik dat ik het allemaal wist. Tegenwoordig bestaat er zo’n ongekende verscheidenheid aan muziek waar jongeren fantastische ideeën over hebben.

Ik denk dat we de aandacht van jongere generaties vast moeten blijven houden omdat zij muziek op andere manieren consumeren, via hun mobiel bijvoorbeeld. Als bassist is het voor mij moeilijk te begrijpen hoe mensen kunnen genieten van muziek via een mobiel.

 
Tim Isford © Gerd Klein

Hoe dan ook, ik ben altijd bezig met geluid. Zo hebben we kubussen in de festivalzaal, geïnspireerd door de Kubrick-film A Space Odyssey. In de kubussen zijn luidsprekers geïntegreerd. Overal staan kleine speakers in de zaal, maar in de monolieten staan 2,5 meter hoge speakers. Ik kwam op dit idee na het zien van een opname van Miles Davis, Keith Jarrett en Gary Bartz uit 1972 of '73, die is opgenomen in een Franse tv-studio. In deze opname was te zien dat er bovenop een rond podium oude luidsprekers waren geplaatst. Ik ben begonnen als muzikant en geluidstechnicus en ik ben altijd geïnteresseerd gebleven in audioperspectieven. Als je door onze hal beweegt, besef je dat het geluid overal anders is. Soms klinkt het dik, soms klinkt het dun.

Toen ik veertien jaar oud was, schreef ik voor een schooltijdschrift en ik zat tijdens het toenmalige festival een meter van het podium in de Icehalle (het eerdergenoemde festivalpodium) en ik zag (saxofonist/bandleider/componist, nvdr) John Zorn. Ik vond het heerlijk om dichtbij het podium te staan vanwege het geluid. Bovendien kon ik daarvandaan alle interacties tussen de muzikanten volgen. Vanaf die plek maak je er veel meer deel van uit. En dat is de reden waarom er op het Moersfestival minder ruimte is tussen muzikanten en publiek.

En daarom veranderen we elk jaar het decorontwerp. Wij proberen dingen uit, zoals dit jaar de door Stanley Kubrick geïnspireerde monolieten. Over Kubrick kan ik je trouwens nog een leuke anekdote vertellen. Gisteren sprak ik Georgy Ligeti’s zoon. Hij vertelde me dat Kubrick Ligeti niet om toestemming had gevraagd om zijn muziek te gebruiken voor zijn film A Space Odyssey. Georgy was erg ontstemd toen hij hoorde dat zijn muziek in een film werd gebruikt zonder dat hij daarvan wist. Hij rende vervolgens naar een kleine bioscoop in Hamburg om de film te zien. Na afloop van de voorstelling bleef hij boos en teleurgesteld in de zaal zitten. Achter hem zat een bejaarde dame, ze stapte naar voren en vroeg hem: “Jongeman, wat vond je van deze film?” en voordat hij kon reageren antwoordde ze: ”Ik vond het niets, behalve de muziek.”

Lukas Ligeti © Michael Brinkmann

En nu is zijn zoon Lukas hier in Moers...

Ik ben er echt erg blij mee om hem hier in huis te hebben. Hij is niet alleen de zoon van György, maar hij is zelf ook echt een geweldige componist en drummer. Hij creëert orkestpartituren en hij improviseert met Afrikaanse muzikanten. Hij is een improvisator pur sang, zoals veel muzikanten uit de “Moers-gemeenschap”.  In New York speelt hij met veel improvisatoren die vaak in Moers spelen. Ook tijdens dit festival betoont hij zich enorm flexibel. De ene avond staat hij hier op het podium om een première ten beste te geven, een dag later gaat hij naar Boedapest om aanwezig te zijn bij de onthulling van een naambord van een straat die naar zijn vader is vernoemd en weer een dag later komt hij terug om wederom mee te werken aan uitvoeringen hier in Moers.

En die flexibiliteit is kenmerkend voor het festival, evenals de onuitputtelijke improvisatie en de enorme toewijding van eenieder die hier aanwezig is, iedereen van jong tot oud, al of niet op een podium, is bewust, dan wel onbewust deelnemer. En dat is een goede reden om terug te blijven komen.

Interview © Robin Arends  -  foto’s © Marvin Böhm/Michael Brinkmann/Gerd Klein/Lars Schmidt/André Symann

Festivaldata in 2024: 17 tot en met 20 mei

festival website