Sinikka Langeland, de hete adem

De muziek op "Wind and Sun", het nieuwe album van Sinikka Langeland, versmelt harmonieus met het prachtige Noorse landschap en onthult op majestueuze wijze de teksten van Jon Fosse, de recente winnaar van de Nobelprijs voor Literatuur (uitgereikt op de ochtend van ons interview). Een ontmoeting voorbij handelswijzen en werelden.

© Dag Alveng - ECM

Vertel ons over je eerste muzikale ervaringen. Toen je een kind of tiener was...

Sinikka Langeland : Mijn moeder speelde piano. Ik zelf begon ermee toen ik ongeveer drie was. Ze leerde me een paar basisregels terwijl ik haar probeerde na te doen. Toen ik vijf was, kreeg ik een echte leraar. Dat was het begin van mijn kennismaking met klassieke muziek. Mijn drie broers hadden ook privéles. Ik herinner me dat we elke dag minstens een kwartier muziek moesten oefenen. Daarvoor moesten we de paarden die we hadden voeren. Mijn moeder zorgde ervoor dat we ons aan deze dagelijkse oefening hielden: weinig spelen, maar elke dag. Ik leefde vrij teruggetrokken. In de jaren 70 ontdekte ik als tiener de folkmuziek en de gitaar. Als zeventienjarige kwam ik met jazz in contact, o.a. Jan Garbarek en andere muzikanten die al bekend waren in Noorwegen.

Wat deed je besluiten om de stem en de kantele te gebruiken in plaats van andere instrumenten ?

Sinikka Langeland : Omdat ik al gitaar speelde en liedjes zong, leek het een natuurlijke stap om over te stappen op de kantele (een traditioneel getokkeld snaarinstrument uit de citerfamilie - nvdr). In Finland zongen kantele spelers in die tijd niet. Mijn persoonlijke bijdrage is dat ik beide tegelijk doe.

Wat trok je aan in dit instrument, dat alleen voorkomt in bepaalde regio's van de Baltische Staten en Scandinavië ?

Sinikka Langeland : Ik denk dat het te maken heeft met mijn familiegeschiedenis, waarin het instrument altijd aanwezig is geweest. Eerst bij mijn moeder, die tijdens de Koude Oorlog van Karelië naar Zweden vluchtte en uiteindelijk in Noorwegen met mijn vader trouwde.

Mijn grootvader, die in Finland woonde, bespeelde de kantele en maakte ze samen met zijn broer. Het was in Finland dat ik mijn eerste kantele kocht. Op dat moment was het meer uit nieuwsgierigheid. Later werd ik verliefd op het instrument en de geluiden die het voortbrengt - het is een kruising tussen een piano en een gitaar. Het biedt zoveel meer mogelijkheden dan een gitaar, al was het maar omdat er meer octaven zijn.

Sinikka Langeland & Mats Eilertsen © France Paquay

Je komt uit een landelijke regio in Noorwegen, aan de grens met Zweden. Heeft dit je muziek beïnvloed ?

Sinikka Langeland : Tijdens mijn tienertijd was er een kleine club in mijn dorp voor liefhebbers van lokale folkmuziek. Ik was het jongste lid en luisterde bijna op een religieuze wijze naar de oudere mensen die speelden. Er was een hele erfenis die ik moest bewaren, deze oude gedichten, deze liederen van de voorouders. Tegelijkertijd zei ik tegen mezelf dat ik deze muziek moest vernieuwen en modernere teksten moest toevoegen.

In Scandinavië lijkt de grens tussen folk en jazz minder duidelijk dan elders...  Hoe zou je je muziek classificeren ? Jazz of folk ?

Sinikka Langeland : Iemand schreef eens dat mijn muziek als niets anders klonk. Ik ben erg blij met die kritiek, ik zie het als een compliment. Ik zou mezelf niet omschrijven als een traditionele folk muzikant. Ik haal mijn inspiratie uit de folk, maar het zijn vooral mijn eigen composities. In Noorwegen wordt de folk traditie vaak van generatie op generatie doorgegeven binnen dezelfde familie. Mijn familie heeft die erfenis niet.

Je ziet jezelf dus niet als jazz-zangeres ?

Sinikka Langeland : Ik denk het niet, neen.

Je was al drieëndertig toen je je eerste album opnam voor het Grappa label. Wanneer besloot je om professioneel muzikant te worden ?

Sinikka Langeland : Het was een lang proces. Toen ik achttien was, trad ik al op in een tv-programma. Ik had mijn carrière toen al kunnen beginnen, maar ik wilde mijn muzikale kennis verdiepen en tegelijkertijd andere dingen ontdekken. Ik was begin de dertig als ik echt de sprong waagde.

Toen verwelkomde Manfred Eicher je bij ECM. Hoe is dat gegaan ?

Sinikka Langeland : Zoals ik al zei, luisterde ik als tiener naar Jan Garbarek en andere muzikanten op het ECM-label, en ik voelde me dicht bij hen. Via Agnes Buen Garnås en daarna Jan Garbarek, aan wie ik een van mijn demo's gaf, kwam ik in contact met Manfred Eicher. Ik was betrokken bij Grappa, dus het was niet gemakkelijk om hen te verlaten.

Sinikka Langeland Group © Oddleiv Apneseth - ECM

Zowel de titel "Wind and Sun" als de hoes van je nieuwe album doen denken aan de natuur en de natuurlijke elementen. Is dat belangrijk voor je ?

Sinikka Langeland : Ja, ik haal mijn inspiratie uit de natuur als ik me ermee verbind, als ik me erin verdiep. Het is een bron van rust en het is de bron van mijn creativiteit. De natuur stelt me in staat om te ontsnappen aan het lawaai en de media waarmee ik niet graag de hele tijd leef.

Na "Wolf Rune", een soloalbum dat vorig jaar uitkwam en waarop je meer in jezelf gekeerd leek, ben je nu terug met een band, een zeer fijn kwintet van gerenommeerde Noorse muzikanten…

Sinikka Langeland : Ten tijde van 'Starflowers' was de ontmoeting met de muzikanten als een gearrangeerd huwelijk, via Manfred. Het plan was om opnieuw met hen samen te werken aan een nieuw album. De pandemie vertraagde onze hereniging. De grenzen waren gesloten. Anders Jormin zat vast in Zweden. Arve Henriksen, die in Göteborg was, moest wachten voordat hij zich bij mij kon voegen. Hetzelfde gold voor Markku Ounaskari, die aan de andere kant van de grens in Finland zat.

We begonnen als trio met Mathias Eick, met wie ik al in andere projecten had gespeeld. Toen hebben we Mats Eilersten en Thomas Strønen erbij gehaald. Het werd een nieuwe band, die niets te maken had met de 'Starflowers' band. Het was een frisse wind, ook al had ik een paar keer spijt dat ik niet terugging naar mijn basiskwartet. Ik had het ook druk met het vieren van mijn zestigste verjaardag, dus het was niet gemakkelijk om alles voor elkaar te krijgen...

Nu ik jullie heb zien optreden op het Vossa Jazz Festival 2023, stel ik een gevoel van eenheid vast, een gevoel van respect... Een bescherming van jullie muzikanten, bijna...

Sinikka Langeland : Vossa is een kwaliteitsfestival op menselijke schaal. Het is niet ver van waar Jon Fosse vandaan komt, hooguit honderd kilometer. Dit concert was echt logisch voor ons...

Trygve Seim © France Paquay

Onder deze muzikanten vinden we ook de altijd aanwezige Trygve Seim, een atypisch personage, terug. Kun je ons iets over hem vertellen ?

Sinikka Langeland : Trygve Seim is zowel charmant als erg gevoelig. Hij houdt nooit op met ontdekken. Sinds kort bespeelt hij de doedoek, een Armeens dubbelriet-blaasinstrument. We hebben een hechte band, die nog hechter is geworden door zijn relatie met de natuur. We lezen ook samen poëzie.

We waren van plan om je te vragen om ons iets te vertellen over Jon Fosse, die de tekst schreef die je gebruikt voor 'Wind and Sun'. Door een gelukkig toeval heeft hij vandaag (donderdag 5 oktober 2023) de Nobelprijs voor de Literatuur gekregen. We kunnen ons voorstellen dat het een onderscheiding is die ook jouw hart verwarmt...  

Sinikka Langeland : Ik heb Jon's werk vele jaren geleden ontdekt. In eerste instantie door zijn essays, zijn "Gnostiske essay". Daarna ontdekte ik zijn poëzie. Ik werd getroffen door de originaliteit van zijn schrijven. Niet-dogmatisch, open voor andere talen. Ik ben het eens met de zin in de Nobelprijsrede: "Hoe kun je praten over iets waarover je niet kunt praten ?”

Het was Anne Marit Jacobsen, een Noorse theateractrice die al aan zijn teksten had gewerkt, die me op de een of andere manier met hem in contact bracht. Aanvankelijk las ze zijn gedichten voor op mijn muziek. We hebben de gelegenheid gehad om deze liederen vaak op het podium uit te voeren en eraan te werken. Eerlijk gezegd weet ik niet wat hij van de plaat vindt, ik heb het hem niet echt gevraagd...

Komt er een tournee ? Met deze muzikanten ? Buiten Noorwegen ?

Sinikka Langeland : Voorlopig spelen we in het westen van Noorwegen en daarna in de woonplaats van Jon Fosse. In april gaat de band naar Japan voor een reeks concerten. Daarna speel ik solo, weer in Japan.

Sta ons toe om je een laatste, meer intieme vraag te stellen. Er zit een zekere melancholie, een traagheid in je muziek... bijna een wrede schoonheid...

Sinikka Langeland : Het gevoel van vreugde is relatief... Vandaag circuleerde er een foto van Fosse op het internet ter gelegenheid van de uitreiking van zijn prijs. Hij ziet er zo verdrietig uit... dat een journalist commentaar gaf: "Zo ziet vreugde eruit aan de westkust van Noorwegen!”

Wat wrede schoonheid betreft, tja, als je haar schaduw door mijn werk kunt zien, waarom niet... Ik ontken deze vergelijking niet.

Interview © Yves “JB” Tassin (vrije vertaling : Jos Demol)  -  foto’s © France Paquay/Dag Alveng/Oddleiv Apneseth
Een samenwerking JazzMania/Jazz’halo

Sinikka Langeland : Wind and Sun
ECM / Outhere

Lees hier de recensie van Georges Tonla Briquet op Jazz'halo (NL)
Lees hier de recensie van Yves “JB” Tassin op JazzMania (F)