Maryna Kramarenko

"Ik wil graag terugkomen en helpen bij de heropbouw"



Maryna Kramarenko is een Oekraïense jazzpianiste, componiste en docente die momenteel in Helsinki, Finland woont. Ze studeerde performance en musicologie aan de Academy of Managerial Personnel of Culture and Arts in Kiev. Maryna Kramarenko is betrokken bij een aantal muzikale projecten, waaronder haar groep Safety-Trio, waarmee ze haar eigen originele composities uitvoert. Maryna Kramarenko, door sommigen beschouwd als een sherpa in de muziekwereld, is een nogal atypische figuur in de Oekraïense muziekscène. Haar werk is beïnvloed door Noord-Europese melodieën en Japanse jazz, met een contemplatieve geest: ze hecht veel belang aan stilte, ruimte en gevoeligheid.

Toen de totale oorlog uitbrak in Oekraïne, moest ze met haar zoon naar Finland vertrekken. Dit was geen gemakkelijke beslissing voor iemand die, zoals zijzelf, sterk gehecht was aan de levenskwaliteit en omgeving die ze in de loop der jaren had opgebouwd.

Maryna Kramarenko - Jazz Bez 2019 © Oleksii Karpovych

Waar was je op 24 februari 2022?

Ik was thuis. Mijn zoon maakte me wakker, hij had iets gehoord. Ik sliep, ik had de dag ervoor veel werk gehad en ik hoorde gewoon niets. Toen schudde mijn zoon me wakker en zei: "Mama, mama, het is begonnen!”

Had je plannen voor de oorlog?

Ja, natuurlijk, maar ik moest alles op een laag pitje zetten. Ik had een trio, maar de muzikanten met wie ik speelde sloegen een andere weg in.

Sacha Korsoun, de drummer, ging psychologie studeren. Hij volgde Gestalttherapie en dacht dat dat nuttiger zou zijn. Hij voelde meer voor het helpen van mensen op deze manier dan door middel van muziek. Dus zette hij een punt achter zijn muzikale carrière.

Valentyn Pastoukhov, de contrabassist, heeft twee kinderen: hij moest hard werken en was constant bezig.

Ik vroeg me af wat ik nu ging doen. Ik begon een nieuw album op te nemen, kreeg wat geld bij elkaar en begon te werken met muzikanten in het buitenland en in Oekraïne. Maksym Malychev, die nu in Thailand leeft, nam de drums voor zijn rekening. Natuurlijk werden de projecten die ik daarvoor had stopgezet.

Safety Trio - Valentyn Pastukhov, Maryna Kramarenko, Oleksandr Korsun - Jazz Bez 2019 © Oleksii Karpovych

Wat deed je in de eerste paar dagen?

De eerste dagen waren erg gespannen. We woonden op de 16e verdieping in Pozniaky [een wijk in Kiev] en wisten niet wat we moesten doen. We keken de hele tijd naar het nieuws en toen we na een paar dagen boodschappen gingen doen, kwamen we met lege handen terug vanwege de enorme wachtrijen.

Op een van de eerste dagen zag mijn zoon 's nachts een raket over Pozniaky vliegen en een woongebouw raken.

Toen ik dichtbij ons de eerste explosie hoorde, maakte ik mijn zoon wakker zodat we snel konden schuilen in de schuilkelder (een totaal onterechte naam voor deze onafgewerkte en onverwarmde kelder). Hij ging half slapend naar het raam en trok het gordijn opzij. We zagen een tweede raket voorbij vliegen.

We pakten snel de koffers die we van tevoren hadden ingepakt en renden om dekking te zoeken.

Ik wist echt niet wat ik moest doen. We bleven een paar dagen in Pozniaky en gingen toen naar het huis van mijn ouders: ze wonen in Berezniaky, op de eerste verdieping, wat al minder eng was dan de 16e. Ik herinner me dat ik boodschappen ging doen tijdens een luchtaanval: het was angstaanjagend.

Op een dag, kort voordat we zouden vertrekken, ging mijn zoon tegenover me zitten en vroeg: "Mam, betekent dit dat ik geen toekomst heb? Wat kunnen we doen?" Ik besloot actie te ondernemen.

Voordat de grootschalige invasie begon, had mijn zoon zich aangemeld om Engels te studeren in Finland. Ik schreef een paar vrienden in Helsinki om te vragen of Europa ons kon opnemen, of er programma's waren waardoor we eerder konden komen, want de inschrijving was voor april en we wilden in maart komen. Mijn vrienden vertelden me dat we inderdaad konden komen.

Persoonlijk was ik niet van plan om Oekraïne te verlaten, maar ik was ervan overtuigd dat ik mijn zoon moest steunen. Hij was toen 17, hij had plannen en ik maakte me zorgen om hem.

Dat motiveerde dus je beslissing om weg te gaan?

Ja, dat was toen hij me vroeg of hij een toekomst had. We waren uitgeput, sliepen nauwelijks en dat had een grote invloed op onze gezondheid (iedereen zat natuurlijk in dezelfde situatie). Ik had constant paniekaanvallen.

Welke route heb je genomen?

We waren in iets meer dan een dag klaar. ‘s Middags schreef ik naar mijn vrienden in Helsinki. Daarna begon ik alle details te controleren: waar we het land zouden verlaten, wanneer er evacuatietreinen zouden zijn, hoe ik verder zou kunnen gaan als we in Polen aankwamen. Dat hield me tot ‘s avonds bezig.

Die avond lieten wij mijn ouders weten dat we de volgende ochtend zouden vertrekken. Alles ging heel snel.

Alles wat we nodig hadden was in Pozniaky. Dus de volgende dag namen we om 6 uur 's ochtends een taxi. We pakten twee rugzakken en gingen naar het station van Darnytsky.

We waren van plan om daar een trein te nemen, maar we konden niet instappen. Het was een hel toen, zoals in alle stations van de verschillende steden in Oekraïne. Pas in de namiddag kregen we een trein naar het centraal station en van daaruit lukte het ons om op een volgepakte trein naar Lviv te stappen.

De eerste drie uur van de reis zaten we in de ruimte tussen de wagons, met overal mensen. Toen kwam de persoon die de leiding had over de wagon en zei dat we haar moesten volgen: tijdens een van de haltes werden er twee extra wagons aan de trein toegevoegd, zodat de mensen zich nu beter konden verspreiden over de wagons. We waren blij dat we eindelijk een beetje konden liggen en onze benen konden strekken.

Na een tijdje kwamen er meer mensen aan en moesten we opstaan en bij hen gaan zitten. De standaard coupé in een trein in Oekraïne (open wagon of gesloten coupé) heeft ofwel 4 ligplaatsen (couchettes) of 6 zitplaatsen. De komst van nieuwe passagiers dwingt passagiers om dichter opeen te zitten en maakt het onmogelijk om de couchettes te gebruiken.

We kwamen rond 4 uur 's ochtends aan in Lviv. We zouden een trein naar Polen nemen, maar de ene na de andere trein werd geannuleerd. Gedurende 5 of 6 uur wachtten mensen in de kou in de metro van het station, die helemaal vol zat. Rond 9 uur 's ochtends kwam er eindelijk een lange trein en vertrokken we naar Polen, maar niet naar Przemysl. Ik weet niet meer precies waar we naartoe gingen.

In de trein zat er een vrouw met een kind van 9-10 jaar naast ons die naar Warschau ging. Haar dochter zou haar met de auto ophalen als ze uit de trein stapte. Ik zag dat de tijd begon te dringen en dat we misschien niet op tijd zouden zijn en het vliegtuig zouden missen, dus vroeg ik haar om ons te helpen. Na enige aarzeling stemde ze toe. Het was haar dochter die de reis had georganiseerd door een vrijwilliger te sturen om ons op te halen. Hij bracht regelmatig Oekraïners van de grens naar Warschau. We kwamen pas om 2-3 uur 's nachts aan in Modlin (een wijk in de buurt van de luchthaven van Warschau), waar we de nacht voor onze vlucht doorbrachten in een vooraf geboekte flat. We konden wat slapen en de volgende dag vlogen we naar Helsinki.

Hoe verliep je aankomst in Helsinki?

Onze vrienden kwamen ons halen en we bleven een paar dagen bij hen. Ze vergezelden ons naar de politie. Het was toen 6 of 7 maart en er was geen "tijdelijke bescherming" (een uitzonderlijke maatregel van de Europese Unie om Oekraïners op te vangen) in Finland. We werden gewoon geregistreerd als vluchtelingen, onze paspoorten werden gecontroleerd, onze vingerafdrukken werden genomen en we kregen te horen dat we naar het verdeelcentrum moesten gaan, maar we zeiden dat we al werden opgevangen. We lieten onze contactgegevens achter zodat er contact met ons kon worden opgenomen wanneer de vluchtelingen werden toegewezen aan de verschillende opvangcentra. Ongeveer een dag later kregen we een telefoontje en werd er ons verteld dat we onze spullen naar een ontmoetingspunt moesten brengen, vanwaar we naar de stad Pori werden gebracht.

De slaapzaal in Pori, waar we waren voordat de Finnen ons opnamen © X

In Pori werden we in een hostel ondergebracht. Het was een gebouw dat niet meer in gebruik was en waarschijnlijk werd gehouden zoals het was voor vluchtelingen. We bleven er ongeveer een week. Ik begon weg te zinken in een depressie. Alleen al het idee dat we Oekraïne hadden verlaten, gaf me het gevoel dat de grond onder mijn voeten verschoof.

Zoals ik al zei, ik wilde niet echt weg, het was niet mijn keuze. Maar ik kon mijn zoon niet alleen laten gaan: hij was nog geen 18 en het was een vreemd land. Ik wilde hem echt steunen.

Toen raadpleegden we Facebook en verschillende groepen en zagen we dat sommige Finse gezinnen Oekraïners in hun huizen verwelkomden. Als reactie op ons verzoek om onderdak kregen we veel aanbiedingen: we brachten onze tijd door met het uitwisselen van berichten of bellen. Maar meestal was de aangeboden accommodatie op het platteland, buiten de stad, op plaatsen waar veel dieren waren, en ik ben allergisch voor dieren. Op dat moment werden mijn allergieën erger en dat kwam waarschijnlijk ook door de psychologische uitputting. Ik moest vaak aanbiedingen afslaan.

Op een dag bood iemand me een kleine studentenstudio aan in Helsinki. Hij vertelde me dat de flat klein was, maar dat we er rustig konden wonen tot het einde van de zomer. Op dat moment leek dat erg lang, bijna zes maanden.

We waren meteen klaar om te vertrekken. In het vluchtelingencentrum kregen we allerlei eerste levensbehoeften. Die moesten we mee kunnen nemen, dus we kochten twee koffers, pakten onze koffers en binnen twee dagen waren we al in Helsinki. De omstandigheden waren niet erg comfortabel, maar we waren op onszelf aangewezen, we hadden de eerste levensbehoeften en we probeerden psychologisch te herstellen.

Hoe lang heb je erover gedaan om je aan te passen?

Dat is een uitstekende vraag! Eigenlijk hebben we ons niet echt aangepast (lacht). Oppervlakkig wel, ja. Maar er gaat geen dag voorbij dat we er niet aan denken, dat we ons onze situatie niet herinneren, dat we ons geen zorgen maken. Het is een gedwongen ballingschap. Het is één ding om uit vrije wil naar het buitenland te gaan, met plannen en wetende dat je bereid bent om alles te doorstaan. In ons geval is het anders.

Toen er op 24 februari een einde kwam aan ons normale leven - een leven waarin we werk en plannen hadden – probeerden we iets op te bouwen in een nieuw land, terwijl we droomden van een terugkeer naar ons thuisland.

Ja, ik droom van terugkeer en ik geloof in de overwinning.

Ook al woon ik hier, ik blijf tegen mezelf zeggen: "Het is maar tijdelijk, het is maar tijdelijk,...". Het is waar dat ik niet bij de pakken wil blijven zitten, maar het is tijdelijk. Ik wacht op de overwinning en ik zal graag bijdragen aan de wederopbouw van mijn land, op welke manier dan ook.

Wanneer realiseerde je je dat je terug kon en wilde musiceren?

Zoals veel mensen ging ik door een periode waarin ik helemaal niet naar muziek kon luisteren. Helemaal niet. Ik denk dat het verlangen naar muziek weer opkwam toen alles zo ondraaglijk werd dat ik een dwingende behoefte had om me in iets te verdiepen, om na te denken, want het was vermoeiend om je tijd te besteden aan het volgen van het nieuws en constant in spanning te zitten. Ik moest iets anders doen.

De eerste keer dat dit gebeurde was in Pori, toen mijn zoon voorstelde om op zoek te gaan naar een plek en een instrument om op te spelen. We vroegen een paar Finnen om advies en zij wezen ons de weg naar de bibliotheek, waar we een instrument konden vinden. Dat was de eerste keer dat ik een beetje speelde. Daarna heb ik lange tijd niet gespeeld.

Toen ik in Helsinki aankwam, wilde ik een tweedehands keyboard vinden zodat ik een koptelefoon kon aansluiten en kon spelen zonder iemand te storen.

Ik vroeg de eigenaar van de flat toestemming om dit te doen. Hij ging niet alleen akkoord, maar hielp me zelfs een instrument te vinden en het te vervoeren. Zo kon ik langzaam herstellen. In april begon ik weer te componeren.

Daarna dwong mijn zoon me simpelweg om op zoek te gaan naar muzikanten die ik kende in Finland, zodat we samen konden spelen. Ik zei dat ik alleen Iiro Rantala kende. Mijn zoon zei dat ik hem moest schrijven. Natuurlijk aarzelde ik, maar ik deed het. Rantala antwoordde niet meteen, maar uiteindelijk wel en hij nodigde ons uit bij hem thuis.

We spraken over wat ik in mijn brief had gezegd. Ik wilde een benefietconcert geven, geld inzamelen voor Oekraïne en dat doneren aan de Vereniging van Oekraïners in Finland.

Liefdadigheidsconcert, improvisatie van Iiro Rantala en Maryna Kramarenko © D.R.

Heb je toen de draad terug opgepakt?

Rantala en zijn vrouw zijn zeer aangename en stralende mensen en hun hulp gaf me echt vleugels. Ik voelde dat ik iets kon doen, dat ik zelfs hier nog kon doen wat ik leuk vond. Daarvoor dacht ik erover om te gaan werken, huizen schoonmaken bijvoorbeeld, maar mijn zoon hield me altijd tegen door te zeggen dat ik muziek moest maken.

Rantala nam contact op met Natalia Dmytrenko, de programmatieverantwoordelijke van het cultureel centrum van de Oekraïense vereniging, en begin mei 2022 werd er een concert georganiseerd. We haalden wat geld op, een klein bedrag, ongeveer 600 euro, dat werd gedoneerd om Oekraïne te helpen.

In mei werd ik gebeld door Olena Choulha (hoofd cultuur van de afdeling Oekraïne van de stichting Artists at Risk - nvdr). Ze had op Facebook gezien dat ik in Finland was en stelde voor dat ik me zou aanmelden voor het Artists at Risk programma, waar Sasha Charkin (Oekraïense jazztrombonist - nvdr) me over had verteld, maar ik was zo depressief dat ik mijn aanmelding niet kon voorbereiden. Ik bleef tegen mezelf zeggen: "Wie ben ik om me aan te melden?” Ik saboteerde mezelf. Uiteindelijk heb ik me begin juni aangemeld voor een residentie. Daarna verbeterde mijn leven: ik had een beurs en de middelen om een normaal leven te leiden in Helsinki.

Toen kwam er een nieuw project met een zangeres met wie ik op een aantal interessante podia speelde.

Je bent weer echt op gang gekomen. Welke projecten heb je van de grond gekregen? Ik zag dat je "Sny Bakhmouta" ("De dromen van Bakhmout") hebt gecomponeerd. Is dit een op zichzelf staande compositie? Komen er nog meer?

Ik heb al drie composities opgenomen die in Kiev zijn gemasterd. Helaas kan ik geen akoestische instrumenten opnemen omdat dat voorwaarden en middelen vereist die ik niet heb. Ik gebruik MIDI-besturingselementen.

Tijdens de zomer heb ik een pauze ingelast. Over het algemeen had ik tijd en ruimte nodig, het alleen zijn en concentratie.

Het idee voor deze opname ontstond na een benefietconcert: ik wilde een compositie maken op Bakhmout. Het was niet gemakkelijk, want ik voel me geen instrumentalist die al zijn energie op één instrument kan concentreren, maar ik heb het gedaan en het was een interessant proces.

Waarom Bakhmout?

Bakhmout is een beroemde oninneembare plaats uit die oorlog, en toen ik deze compositie schreef werd daar op hetzelfde moment hevig gevochten. Dankzij mijn zoon (alweer) leerde ik de geschiedenis van de stad kennen: hij las er veel over en keek naar programma's.

De steun van mijn zoon heeft me altijd op de been gehouden. Ik ben echt blij dat hij een intelligent persoon is.

Bakhmout vertegenwoordigt een identiteit, die ik wil uitdrukken, Oekraïense motieven, het epische beeld van de Oekraïense Kozakken. Het idee voor deze compositie kwam snel en terwijl ik erover nadacht, herinnerde ik me het aanschouwen van de explosies die plaatsvonden in de stad Bakhmout.

En daarna?

Er zullen in totaal zes composities zijn. Drie zijn er klaar, maar ik ben zo'n perfectionist dat ik ze niet helemaal af krijg: ik wil ze steeds verbeteren. Ik heb echter besloten dat als ik 75% van de compositie mooi vind, ik het als af kan beschouwen. Het moeilijkste is om het op te schrijven, om de muziek te verbeteren, want het is een nooit eindigend proces.

Hoe ervaar je het leven als Oekraïense muzikant in Finland?

Het is moeilijk als je introvert bent. Ik vind het moeilijk om het te overwinnen. Ik ben erg gevoelig geworden. Er zijn zinnen die me echt pijn doen, terwijl ik ze vroeger niet zo duidelijk waarnam.

Ik begrijp dat mensen hier nooit in onze situatie zullen zitten, maar het is bijna onmogelijk om empathie te voelen voor mensen die lijden onder oorlog als je het zelf niet hebt meegemaakt. Op het gebied van creativiteit is het voor mij altijd belangrijk geweest om samen te werken met mensen met wie er wederzijds begrip is. Maar als je in verschillende realiteiten leeft, is het onmogelijk om dat te vinden: dat is het probleem.

Ik begrijp dat je je open moet stellen, erop uit moet gaan en muzikanten moet ontmoeten, maar ik denk dat ik nog steeds een angst voel: ik vraag me af of we in staat zullen zijn om elkaar echt te begrijpen.

Deze moeilijkheid heeft echter geen invloed op mijn persoonlijke werk: ik kan zoveel werken als ik wil. Met de andere kunsten was het iets gemakkelijker. Ik had een goed gevoel bij een theaterproject: het was een samenwerking met een lokaal vrouwentheater en het project ging niet over onze situatie. Het ging over verhalen van beroemde vrouwen. Het stelde me in staat om me onder te dompelen in een andere realiteit en te werken in een gebied waar het mijn missie was om de beschreven gebeurtenissen te benadrukken met muziek.

Ik zou graag samenwerkingen aangaan met Oekraïense muzikanten, maar ik begrijp dat iedereen het erg druk heeft en dat het moeilijk is om zich te binden aan langetermijnprojecten.

Maar er zijn niet alleen liefdadigheidsconcerten, er zijn ook optredens. We spelen bijvoorbeeld covers en arrangementen van Oekraïense volksliedjes.

Hoe ziet de Finse scene er volgens jou uit?

De klassieke muziekcultuur is hier erg sterk. Wat jazz betreft, waren de concerten en improvisatiesessies die ik heb bijgewoond voornamelijk stevige bebop. Er is heel weinig buiten dat kader.

Hoe zie jij de toekomst?

Bij mijn sollicitatie voor een cursus in Helsinki kwam ik ooit de vraag tegen: "Hoe zie je jezelf in de toekomst?" Ik antwoordde: "Ik weet het niet". In mijn dromen zie ik mezelf collectief werk doen en goede daden verrichten. We leven nu, we leven vandaag.

Ik ben vastbesloten om in beweging te komen en mijn werk te doen, niet achterover leunen en luieren. Officieel werk ik nog steeds in Oekraïne op een muziekschool: het geld dat ik verdien gaat naar een goed doel.

Hier probeer ik, uit respect voor het land dat ons verwelkomde en zodat ik niet alleen van hulp hoef te leven, een baan te vinden. Het is moeilijk, maar niet onmogelijk. Alles is overal in het Fins geschreven en ik heb het gevoel dat mijn hersenen gaan ontploffen! Maar ik voel dat ik deze weg moet volgen: vooruit blijven gaan zodat ik wat ik hier heb opgedaan, kan omzetten in iets positiefs voor Oekraïne.

Ik wil teruggaan en meewerken aan de heropbouw.

Interview © Oleksii Karpovych (Meloport, 15.12.2023) (vrije vertaling: Jos Demol)

Een samenwerking Meloport / Citizen Jazz / Donos Kulturalny / Jazz’halo