Martial Solal: ‘Als ik tijdens het spelen bang word, wordt de muziek het beste’

Drieënnegentig is hij inmiddels, de Frans-Algerijnse jazzpianist Martial Solal. Met de cd ‘Coming Yesterday, Live at Salle Gaveau 2019’ sluit hij een carrière af die ruim driekwart eeuw omvat. Heel jammer, vindt ook Solal zelf, want ouder worden, betekent bijleren, beter worden, beter begrijpen vooral.

Martial Solal: "Critici hebben me vaak verweten dat ik teveel noten speel. Ik heb me daar nooit iets van aangetrokken, maar op mijn nieuwste plaat en het soloalbum dat daaraan voorafgaat ‘My One And Only Love’ (2018) blijk ik toch in staat om met minder noten meer te bewerkstelligen. In het bestek van maar acht maten wissel ik bijvoorbeeld wel drie keer van toonsoort. En niets daarvan is gepland, als ik een nummer speel, staan alleen een paar beginnoten vast en wat er verder gaat gebeuren, weet ik niet. Ik weet wel dat een enkele noot prachtig kan zijn en honderd noten afschuwelijk. Ik weet ook dat een enkele noot nooit verkeerd kan zijn. Die ene noot leidt tot een andere noot. Soms heb ik geluk en neem ik een juiste beslissing, soms loopt het helemaal mis. Maar het belangrijkste, in de eerste plaats voor mijzelf, is de verrassing, als ik echt geen idee heb wat er komen gaat, als ik tijdens het spelen bang word, wordt de muziek het beste. Dat heb ik in elk geval in al die jaren geleerd."


Ergens vroeg in zijn tienerjaren hoorde Solal een lied op de radio. Een lied waarvan er dagelijks tientallen voorbijkwamen, maar met één belangrijk verschil; degene die het uitvoerde had aan de melodie een noot toegevoegd. Het bleek een cruciale ervaring.

Martial Solal: "Het voelde als een bevrijding. Een ontsnapping uit de geschreven muziek. Blijkbaar kon je iets dat iedereen kende je eigen maken door een variatie. Die vrijheid is voor mij belangrijk. Ik heb altijd zo veel mogelijk tegen de stroom in geroeid. In de jaren vijftig en zestig wilden de meeste jazzmusici voornamelijk standards spelen, als reactie daarop ik destijds jarenlang alleen eigen werk gespeeld. Toen vervolgens een jongere generatie musici zich van die standards afkeerde, ben ik me er juist weer in gaan verdiepen."

 
© Lutz Voigtländer

Hoewel Solal ook naam maakte met zijn filmmuziek – hij creëerde onder meer de soundtrack voor de klassieker ‘À Bout De Souffle’ van Jean-Luc Godard – is de pianist vooral bekend vanwege zijn verstrekkende improvisaties. Ook in stukken die hij al talloze keren heeft gespeeld, weet Solal verbluffende melodische en harmonische wendingen aan te brengen. Steeds door aan hetzelfde principe trouw te blijven, namelijk aan niets anders te denken dan aan de noot die moet volgen op de noot die hij zojuist heeft gespeeld. Het repertoire doet in die zin weinig ter zake. Op zijn laatste plaat ontdekt Solal bijvoorbeeld gaandeweg allerlei harmonische wendingen in alom bekende liederen als ‘Vader Jacob’ en ‘Happy Birthday.’

Martial Solal: "Alles kan materiaal zijn voor een improvisatie, maar als ik eigen werk speel dat niemand in het publiek kent, zal ook niemand de variaties en de wendingen horen. Dus een bekende compositie of dat nou ‘Vader Jacob’, Mozarts ‘Turkse Mars' of ‘My Funny Valentine’ is, fungeert voor mij als een soort paspoort, een paspoort naar het onbekende. De verrassing – en verrassing is voor mij essentieel in muziek – is voor het publiek groter als ze kunnen horen, waar ik uit de melodie die ze kunnen dromen, een zijweg neem."


Door de concentratie die het improviseren vergt, vinden veel musici het moeilijk uit te leggen wat er in wezen tijdens een improvisatie gebeurt. Is improvisatie naar uw idee vooral een kwestie van techniek of van mentaliteit. Of is het onmogelijk die twee van elkaar te scheiden?

Martial Solal: "Zonder techniek begin je natuurlijk niets. De muziek die je in je hoofd hoort, moet naar buiten komen, en als je niet geleerd hebt hoe, weten je vingers niet wat ze moeten doen. Maar het mentale aspect is zeker ook wezenlijk. Niet weten wat de volgende noot zal zijn, als een koorddanser in het circus een onzekere stap op het slappe koord te zetten en maar te hopen dat je een goede keuze maakt, dat vraagt concentratie inderdaad, en durf, de durf bang te kunnen zijn."


Toch zit er ook veel humor in uw muziek?

Martial Solal: "Humor? In mijn leven speelt humor een heel grote rol, maar in mijn muziek? Ik weet het niet. Als ik uit het niets een paar maten Chopin speel of zoiets, dan is dat voor mij niet zozeer humor, dat is gewoon een citaat."

Maar zoals u eerder zei dat die ene extra noot een ontsnapping uit de geschreven muziek was, zo is humor toch ook het ontsnappen aan sores, aan zorgen of verdriet?

Martial Solal: (grijnst breeduit) "Als je dat zo wilt zien, vind ik het goed. Het klopt ook wel, maar ik hecht eraan dat humor niet als komisch wordt uitgelegd.  Ik heb geen enkel doel als ik speel. Als alles goed gaat, denk ik er ook niet bij na. Een harmonische wending, een variatie op de melodie of zo’n citaat komt spontaan. En dan hoop ik maar dat ik het goed heb gedaan. Nou ja, goed, beter dan de vorige keer. Je wilde weten hoe het ouder worden mijn spelen heeft beïnvloed en het antwoord is, ik heb geluk gehad, ik heb heel veel tijd gekregen om bij te leren en volgens mij is dat de essentie van leven."

Interview © Mischa Andriessen  -  foto's © Geert Vandepoele / Lutz Voigtländer

Challenge

Lees de recensie van Bernard Lefèvre: HIER
Chronique de Claude Loxhay: ICI