Helge Lien: Ik houd van interactie en verrassingen

De Noorse pianist Helge Lien leidt al twee decennia lang een succesvol trio. In het voorjaar van 2017 benadert de journalist van Jazz'halo hem via de Skype. Het weer is slecht, evenals de verbinding met Helge. Gelukkig verloopt het contact via de telefoon beter.

Laten we het hebben over je nieuwe album, Guzuguzu, je tiende trio-cd. Hoe is het tot stand gekomen?

Helge Lien: Dit keer heb ik het geprobeerd met een beperkte hoeveelheid aan muzikaal materiaal. De meeste nummers bestaan uit variaties op een klein thematisch idee. Ik wilde elk thema aan elkaar rijgen tot een muzikale reis.

Een reis door Azië?

Helge Lien: Nee, het thema is niet per se Aziatisch, of specifieker: Japans. De titels zijn Japans, maar ze zijn niet noodzakelijkerwijs verbonden met de muziek. Japanse woorden en klanken zijn op een bijzondere wijze met elkaar verbonden. De betekenis zit in de woordklank. Gorogoro is bijvoorbeeld het woord dat wordt gebruikt voor “donderend geluid van rollende stenen”. 

Maar dat terzijde. De titels zijn pas ontstaan nadat de nummers zijn gecomponeerd.

Wat is je connectie met Japan?

Helge Lien: Ik heb er mijn eerste plaatopnames gemaakt. In 2001 was ik voor het eerst in Japan en ontdekte er toen bij toeval het label DIW. Het jaar erop nam het management contact met me op met het verzoek een album uit te brengen. Dat heb ik gedaan. Mijn tweede album, Spiral circle, heb ik er ook uitgebracht evenals de daaropvolgende twee albums. Ik was altijd op een manier verbonden met Japan. Ik vond het erg leuk daar en het was geweldig om de albums voor dit label te kunnen maken. In 2011 ben ik in Japan getrouwd. Mijn vrouw woonde er al langere tijd en was in allerlei opzichten verbonden met het land. Sindsdien toer ik er ieder jaar met mijn trio.

© CF Wesenberg

Dat verklaart veel. En natuurlijk zijn Japanse mensen ook dol op jazzmuziek!

Helge Lien: Ja, de Japanners zijn verknocht aan jazz. Het is altijd een groot genoegen om daar te spelen.

Je werkt ook veel met contrabassist Arild Andersen. Hij toerde vorig jaar in Japan met jou als zijn pianist. Hoe is het om met deze geweldige bassist in jouw favoriete land te kunnen spelen?

Helge Lien: Hij heeft dezelfde boeker! En hij is daar heel goed bekend. Arild is zo energiek en creëert energie en het is inspirerend om dit met hem te doen. Hij is ook heel anders dan alle bassisten die ik ken. Hij is het middelpunt in zijn trio en hij is een echte leider. Ik speel echt anders met hem dan in mijn  eigen trio. Bovendien heb ik in mijn eigen trio een drummer.

Waarom een drummer?

Helge Lien: Een drummer is voor mij erg belangrijk. Ik concentreer me op de drums wanneer ik naar muziek luister en ik hou van de drums als instrument. Drummers zijn de muzikanten die ik het meest bewonder. Mijn nieuwe trio-drummer, Per Odvar Johanssen, is erg energiek en legt een krachtige basis. Ik wist vrijwel meteen dat ik hem op mijn nieuwe album wilde hebben.

© CF Wesenberg

Per Odvar heeft je vorige drummer Knut Aalefjær vervangen. Hoe kies je een andere drummer?

Helge Lien: In de eerste plaats had ik geen keus omdat Knut besloot te stoppen vanwege een aanbod voor een baan in een orkest. Per Odvar speelde al eens met ons in Zuid-Korea en Canada, dus was hij inmiddels bekend met de muziek. Bovendien is hij een van mijn favoriete drummers in Noorwegen. Ik bewonder echt zijn muzikaliteit en ik ben erg blij dat hij er nu bij is. Momenteel besef ik dat hij ons verder heeft gebracht.

Dat wat betreft je trio. Je doet nog veel meer. Hoe is het om deel uit te maken van de in internationaal hoog aangeschreven Nordic Jazz?

Helge Lien: Ik ben zwaar beïnvloed door de Noorse jazztraditie. Composities van Jan Garbarek, maar natuurlijk heb ik ook andere invloeden uit Europa. Ik beschouw mezelf als een muzikant die op een bepaalde manier in het Noordse landschap opereert. Ik ben ook beïnvloed door de Noorse volksmuziek.

Maakt deze muziek deel uit van de jazztraditie?

Helge Lien: Ja, we zijn, net als andere Europeanen beïnvloed door de Amerikaanse jazz. Maar voor ons is het, wellicht meer dan bij onze zuiderburen, een manier om muziek te maken met andere mensen. We gebruiken andere tools en onze muziek heeft meer te maken met onze roots hier in Noorwegen, zoals de volksmuziek die hier overal om ons heen is. Dat is wat jazz op een bepaalde manier in leven houdt. Het moet op de een of andere manier iets betekenen voor de uitvoerder. Het is niet interessant om naar iemand te luisteren die John Coltrane of Charlie Parker kopieert. Je kunt een fantastische muzikant zijn, maar ik ben altijd op zoek naar muziek die me raakt. Ik heb altijd het gevoel voor de muzikanten die iets uit hun eigen leven nemen en het in de muziek stoppen. Daar word ik door geraakt. Als het maar uniek en persoonlijk is! Neem Tigran Hamaysan. Hij gebruikt de volksmuziek van zijn geboorteland. Heerlijk om naar te luisteren.

We waren allebei aanwezig op het 60e verjaardagconcert van je leraar Mikhail Alperin. Wat heeft hij voor je betekend?

Helge Lien: Ik heb heel veel van hem geleerd. Hij heeft een heel ander soort kijk op muziek dan alle andere mensen die ik ken. Misha heeft voor mij de wereld op zijn kop gezet en dat was best confronterend, maar daarnaast ook heel verhelderend. Hij heeft mij geleerd dat improvisatie een manier van componeren is. Je kunt leren improviseren door te componeren en je kunt technieken gebruiken die componisten gebruiken en je kunt ze gebruiken in je improvisatie. Voor zowel gecomponeerde als geïmproviseerde muziek is focus van groot belang. Voor muziek is vorm sowieso van groot belang. Belangrijke ingrediënten van muziek zijn drama en contrast. Daarnaast heeft hij me veel over akkoorden geleerd. Hij was een heel inspirerende docent. Misha heeft me veel geleerd over energie.

Zou je kunnen zeggen dat hij een nieuwe generatie Scandinavische jazzmuzikanten heeft gevormd?

Helge Lien: Ja! Zijn manier van lesgeven is anders dan we in Noorwegen gewend zijn. Voor sommige mensen hier werkt het niet, maar voor een aanzienlijk deel van zijn studenten werkt het wel. Zijn studenten zijn, hoewel ze zijn visie op muziek met hem delen heel verschillend. En ze verschillen onderling. Ze hebben een eigen stem en dat is belangrijk, want Misha heeft een sterke mening over dingen. Het is alles of niets. Gelijktijdig wil hij ze niet te sterk beïnvloeden of vormen. Hij wil dat iedereen boven alles zichzelf leert kennen.

Je trio wordt vergeleken met de trio's van Bill Evans, Keith Jarrett en Brad Mehldau, EST! Hoe kan je succes worden verklaard?

Helge Lien: Ik heb mezelf nooit met deze helden willen vergelijken. Keith Jarrett is gewoon de grootste! Wat betreft de anderen die je noemt… ons trio staat nog ver weg van hun niveau. Het is eerlijk wat we doen. Ik probeer erachter te komen hoe ik de dingen wil doen en dan maakt het niet uit dat het niet zo goed is als Keith Jarrett.

© CF Wesenberg

Het is je eigen stem!

Helge Lien: Ik probeer mijn invloeden door te laten klinken in iedere noot die ik speel. Mijn moeder speelde accordeon in de oude Noorse stijl. Volksmuziek dus. Maar ik kijk verder. Ik luister naar muziek van alle hoeken van de wereld. Ik probeer zo eerlijk mogelijk te zijn in wat ik luister en wat ik voel en het laatste wat ik wil is iemand anders kopiëren.

Je werkt tegenwoordig samen met de Poolse violist Adam Baldych. Je hebt onlangs met je trio en Baldych het album Bridges uitgebracht.

Helge Lien: Adam was op zoek naar een toonaangevend trio en zo kwam hij bij ons uit. Hij hield veel van onze muziek en van het een kwam het ander. We raakten met elkaar in gesprek, begonnen te musiceren en repeteren en vervolgens hebben we het album gemaakt. We zijn echt gegroeid tijdens het proces. We hebben inmiddels veel gespeeld en ik bewonder Adam enorm. Een fantastische muzikant. We zijn momenteel met een nieuw album bezig dat in de herfst wordt uitgebracht.

Dus je hebt je nieuwe kwartet!

Helge Lien: Laat ik het zo zeggen: mijn trio heeft veel van hem geleerd. We spelen nu minder terughoudend. Adams muziek is veel energieker. Adam heeft ons trio een enorme impuls gegeven. Dat is ook de reden dat we wederom een nieuw album wilden maken.

Heb je daarnaast nog andere projecten op stapel?

Helge Lien: Ik heb onlangs een nieuw album opgenomen met een man die dobro speelt: Knut Hem. Het instrument wordt veel gebruikt in Amerikaanse folk- en rockmuziek. Ook dit album brengen we in de herfst uit. Het is eenvoudige, maar prachtige muziek!

Bedankt voor het interview! We ontmoeten elkaar weer, misschien op Jazzahead!

© Christian Mørdre

Interview Helge Lien (Jazzahead, april 2018)

© Adam Bałdych’s archives

Je speelt vanavond met Adam Baldych. Het is de eerste keer dat je in een showcase Jazzahead speelt?

Helge Lien: Nee, ik heb een paar jaar geleden met mijn trio gespeeld, het was de originele bezetting met Knut Aalefjær op drums en Frode Berg op bas.

Nu speel je met een ander trio. Er is een nieuwe symbiose.

Helge Lien: Ja, het is een nieuwe start. Onze nieuwe bassist is veel meer gefocust op de muziek in de band. Het is nu veel meer open.

Omdat je de mogelijkheid hebt om meer te improviseren?

Helge Lien: Soms kunnen we gewoon beginnen met spelen en zelfs in bestaande stukken zien we wel wat er gebeurt. Dat is veel interessanter dan wat we vroeger deden. In het verleden was ik vooral bezig met de vorm, tegenwoordig voel ik me vrij om het hele spectrum te verkennen. Het gaat nu veel meer over improvisatie, we creëren de vormen tijdens  het spelen. Mijn composities bestaan uit een kleine melodie en misschien een groove. We zijn een paar weken geleden in de studio geweest om ons volgende album op te nemen. Het wordt begin volgend jaar uitgebracht.

Een nieuwe richting? En de verbinding met Adam?

Helge Lien: Het leuke is dat Adam altijd op zoek is naar mogelijkheden om zichzelf te ontwikkelen. Dat maakt onze samenwerking zo fijn. We verschillen volledig in de manier waarop we spelen, maar gelijktijdig proberen we elkaar ergens te vinden. Als hij een bepaalde richting in slaat, volgen we hem en zo ontstaat er weer iets nieuws. Adam heeft ervoor gezorgd dat het trio anders is gaan spelen. We nemen nu veel meer de vrijheid om andere dingen te proberen! Dat is een enorme vooruitgang.

Wat verbindt je met Adam?

Helge Lien: Ik denk dat er veel Poolse volksmuziek in zijn spel is en ook veel Noorse volksmuziek in mijn spel. Het blijkt dat er veel overeenkomsten zijn tussen deze twee soorten volksmuziek. We hebben geluisterd naar muziek uit het gebied waar hij is opgegroeid en het is inderdaad vergelijkbaar met de Noorse volksmuziek. Dus wat dat betreft zijn we al een tijdje verbonden.

Ons nieuwste album Brothers staat symbool voor onze ontwikkeling. Ik heb het gevoel dat onze muziek zich nog steeds aan het ontwikkelen is en zolang dat het geval is, blijft de muziek interessant. Als je experimenteert kun je iets onverwachts doen en zo ontstaat goede muziek. Dat is iets anders dan muziek die via vaste patronen en strikte afspraken verloopt en wordt uitgevoerd door bands die elke avond precies hetzelfde doen, zoals nu aan de orde van de dag is in de jazzmuziek. Ik houd van interactie en verrassingen. Helaas kom ik die twee steeds minder tegen in de muziek.

© Adam Bałdych’s archives

Wat is de reden daarvoor?

Helge Lien: Het heeft misschien te maken met het feit dat veel van de jazzmuzikanten van tegenwoordig buitengewoon getalenteerd zijn. Dat maakt dat ze het gevoel hebben dat ze zeer complexe muziek moeten maken. Ze willen indruk maken en dat begrijp ik goed. Maar voor mij geldt een andere focus. Techniek doet me niet zo veel. Ik wil muziek die me raakt. Ik wil niet (alleen) onder de indruk zijn. Toegankelijke, eerlijke muziek is belangrijk voor mij.

Zoals te horen is op je onlangs uitgebrachte album Hummingbird met Knut Hem.

Helge Lien: Zeker! Voor mij is dit project echt eerlijk. Knut is een dobrospeler die ook drumt. Hij speelt in blues- en bluegrass-bands. Zijn roots en melodieën trekken me enorm aan. Hij speelt gewoon wat hij voelt. Ik denk dat veel mensen het leuk kunnen vinden, maar dat is niet de reden waarom we dit album hebben opgenomen. Ik probeer niet commercieel bezig te zijn. Knut nam contact met me op en wilde spelen. We ontmoetten elkaar en repeteerden een beetje en het klonk meteen leuk en en het is anders dan wat ik normaal doe, maar het was verfrissend. Knut Hem is een geweldige muzikant.

We hebben enkele nummers geselecteerd, geoefend gearrangeerd en gespeeld. Het is verre van pretentieus. Ik wil mijn vaardigheden niet etaleren en hij ook niet, maar als je goed luistert naar zijn spel op het album, dan merk je al snel dat het technisch en muzikaal echt van hoog niveau is. Ik zou willen dat ik langere tijd met hem kan toeren, maar helaas lukt dat niet. De beste manier om jezelf te ontwikkelen, is om een bepaalde periode intensief samen te werken.

Met mijn trio gaat het steeds beter. Ik werk inmiddels twintig jaar vanuit dit concept, dus daar heb ik me inmiddels goed in kunnen ontwikkelen - ook al is het niet meer hetzelfde trio. Ik wil altijd goede muziek maken. Ik ben in het verleden vooral bezig geweest met technisch geavanceerde muziek maar nu wil ik voornamelijk muziek maken die goed klinkt.

© Robin Arends