Ayumi Tanaka - Ruimte "odyssee"

Tien jaar geleden verhuisde Ayumi Tanaka van Japan naar Noorwegen. Onder het opkomend pianotalent viel ze onmiddellijk op. In oktober 2021 bracht het trio dat ze vormt met bassist Christian Meaas Svendsen en drummer Per Oddvar Johansen haar eerste ECM-album uit, "Subaqueous Silence". Een andere sensatie was het in april 2021 gepubliceerde "Bayou" van het trio Thomas Strønen/Marthe Lea/Ayumi Tanaka.

Als je met professionals en muzikanten over haar praat, zijn ze het allemaal eens over haar onmiskenbare talent om de muziek te strippen tot het elementaire, haar esthetische gebruik van stiltes en mysterie. En als je haar op het podium ziet, kun je niet anders dan haar als 'boeiend' te omschrijven.

In gesprek met Jazznytt Magazine vertelt ze over haar achtergrond in Japan en haar muzikale reis van de liefde voor orkesten naar een nog tastbare connectie met stilte.


Ayumi Tanaka, je kon bijna al muziek spelen vooraleer je kon spreken. Je begon al op driejarige leeftijd. Vanwaar al op zo jonge leeftijd ?

Mijn ouders zijn geen muzikanten, maar wel muziekliefhebbers. Toen ik opgroeide luisterde ik elke dag van 's ochtends tot 's avonds naar muziek. Klassiek, hedendaagse klassieke componisten, en natuurlijk ook jazz, Japanse jazzmusici. Ik heb het geluk dat ik als kind veel goede muziek heb kunnen ervaren. Mijn ouders stuurden me naar de Yamaha Music School toen ik 3 was, maar niet om een muzikant van me te maken of me in een carrière te duwen, helemaal niet. Ze hadden me nodig voor een activiteit. Mijn eerste instrument was niet de piano, het was een elektronisch orgel met voetpedalen. Ik koos het omdat het me in staat stelde alle geluiden van de orkesten te reproduceren die ik zo leuk vond - een contrabas, strijkers, een viool of een dwarsfluit, ik had het grootste plezier in het proberen om allerlei geluiden te reproduceren!


Het Japanse muziekonderwijs staat bekend als competitief en Tanaka ondervond dat ze naar muziekwedstrijden toe werkte, wat een enorm effect had op de ontwikkeling van haar vaardigheden en techniek…

Ik denk niet dat ik speciaal of meer begaafd was dan anderen. Ik verbeterde omdat ik de hele tijd aan het spelen was. Concurrentie wordt niet opgelegd, het wordt alleen gezien als een manier om vooruitgang te boeken. Ik nam die wedstrijden niet serieus. Tot mijn 10e won ik zelfs niets. In die tijd moest je een repertoirestuk en een compositie voor de jury presenteren. Dit deed ik tot ik op mijn 18de afstudeerde. Het was heel intens, ja. Maar ik haalde de meeste inspiratie uit het luisteren naar mijn leeftijdsgenoten, de andere kinderen, de studenten om me heen. Ze waren allemaal zo hard aan het werk! Originele muziek gecomponeerd door kinderen van mijn leeftijd. Het is nogal wat als je er dieper op ingaat.

Alsof het spelen van muziek slechts een manier was om met de mensen om je heen te communiceren…

Gedurende deze jaren luisterde ik de hele tijd naar de andere kinderen. Ik moest mezelf in hun schoenen verplaatsen en proberen te raden. "Spelen ze om de kamer met noten te vullen of richten ze hun muziek tot specifieke mensen?" Ik denk dat ik zo geleerd heb om met andere muzikanten samen te spelen en met hen de ruimte te delen.


Het idee van RUIMTE is een fundamenteel aspect van muziek voor Tanaka. Als we zeggen dat ze de aandacht trekt, bedoelen we dat ze letterlijk de energie om haar heen absorbeert. Het is voelbaar in de muziek van de bands waarbij ze speelt - in "Time Is A Blind Guide", met Thomas Strønen of met Christian Meaas Svendsen in het Nakama Quintet, is ze "eating space". Wat is de bron van deze magie ?

Ik speelde nog op het elektrische orgel toen ik eindelijk van de middelbare school afkwam. Ik was 18 en begon dat instrument beu te worden. Na de middelbare school ben ik een jaar gestopt met spelen.

Maar al snel had ik geld nodig. De eerste baan die ik vond was piano spelen op bruiloften. Het was de bijbaan tijdens mijn studie, en ik voelde me er goed bij, want het was gewoon achtergrondmuziek! Voor een keer besteedde niemand aandacht aan mij! (Ze lacht) Toen werd ik verliefd op het geluid van de akoestische piano en begon ik na te denken over manieren om mijn eigen geluid te ontwikkelen.

Dus ik trad op in pianobars. Ik moest soms non-stop spelen van 21.00 uur tot 01.00 uur. Nogmaals, het was gewoon achtergrondmuziek, of dingen die de klanten me vroegen te spelen, standards of tunes.


Op een leeftijd waarop de meeste jonge muzikanten ervan dromen om in de schijnwerpers te staan en erkenning te krijgen, gedijde en bloeide Tanaka in de schaduw. Ze besloot een situatie die sommigen als 'moeilijk' zouden omschrijven om te zetten in een kans om nieuwe benaderingen te ontdekken en haar creatieve proces te verrijken…

Daarna concentreerde ik me meer op het creëren van een eigen ruimte voor mijn geluid. Ik herinner me dat ik er als kind van hield om mezelf onder te dompelen in geluiden die uit verschillende bronnen kwamen. Ik vond het heerlijk om omringd te worden door geluiden uit de zee, de bergen, en aandacht te schenken aan de wind in de bomen, de rivieren. Al deze geluiden kon ik reproduceren en ordenen in lagen in mijn muziek.


Het geluid van de natuur is altijd aanwezig in haar muziek. Maar het wordt niet gereproduceerd, het wordt eerder gesuggereerd dan geïmiteerd. Het is sterker op deze manier...

Ik wou dat ik het geluid van de natuur kon spelen. Hoe mooi is de natuur niet. Hoe elk geluid essentieel is in de natuur. Ik denk echt dat wat ik in mijn muziek probeer weer te geven wat ik leer van de natuur.


Toen ik haar trio in september 2021 in Kafé Hærverk in Oslo hoorde spelen, herinner ik me dat ik naar mijn buurman aan de bar keek omdat een van de ventilatieopeningen wat lawaai maakte net voordat ze begonnen te spelen. Na een paar minuten was het alsof het irritante geluid deel uitmaakte van de muziek en poëtisch was geabsorbeerd door de pianotoetsen...

Elke keer als ik een concert speel, let ik op de stilte voordat de muziek begint en ook in de muziek. Er bestaat niet zoiets als stilte. Het bestaat niet. De ruimte heeft al een eigen geluid en energie. Er zullen altijd wat randgeluiden zijn, andere bronnen in de sonische omgeving. Het is beter om het te accepteren en te gebruiken. Eigenlijk denk ik wel dat hoe meer je oefent, hoe beter je wordt in het kiezen om omgevingsgeluiden uit te schakelen of juist in je muziek op te nemen. Ik vind het allebei leuk om te doen.

In 2013 creëerde ze een trio met Christian Meaas Svendsen (bas) en Per Oddvar Johansen (drums). In 2016 brachten ze hun debuutalbum "Memento" uit op het platenlabel AMP Music. Ze toerden door vele landen en verkenden verschillende culturen met muziek die “de kunst van het voelen in plaats van denken cultiveert” (bron: Christian Meaas Svendsen's website)...

We hadden meteen een goed gevoel en begrip dat we samen de energie wisten te delen. De energie van elke noot. Zelfs in de stilte, als er geen noot of muziek wordt gespeeld, is er een specifieke energie. We hoeven er niet eens over te praten of het uit te leggen. Elk element heeft zijn eigen ruimte en zou deze in harmonie moeten vinden.

Christian en Per Oddvar zijn beiden geïnteresseerd in Japanse kunst en cultuur. Op een dag kwam ik met een muziekstuk aan dat geïnspireerd is door Gagaku (muziek aan het Japanse keizerlijke hof) en meteen creëerden we iets. Ik hoefde nooit uit te leggen wat ik wilde dat ze speelden. Ze wisten het al. Soms begrijpen ze meer dan ik had verwacht.


Hoe is het trio door de jaren heen geëvolueerd ?

In het begin begon het meer als een traditioneel pianotrio. Dat hoor je op het eerste album, dat volgens mij meer jazz is. Maar deze overgang tussen jazz en iets dat meer 'mijzelf' uitstraalde, misschien meer 'Japans' is, was niet gepland. Het is iets heel persoonlijks. Door in Noorwegen te wonen, ben ik me meer bewust geworden van mijn roots en wilde ik studeren en teruggaan naar mijn achtergrond. Ik wil niet generaliseren, maar ik denk dat dit gebeurt met mensen als ze ver weg wonen vanwaar ze vandaan komen. En het maakt me blij. Het is iets heel positiefs. Ik heb het gevoel dat ik de schoonheid van al die tradities nooit zo had kunnen waarderen als nu, als ik nog in Japan had gewoond.


Wat was de belangrijkste reden dat je van Japan naar Noorwegen verhuisde ?

Toen ik mijn pianostudies startte nadat ik het orgel had opgegeven, wilde ik improviseren met mijn nieuwe instrument. Ik dacht, vreemd genoeg, dat de eerste muziek die me zou helpen te leren improviseren jazz zou zijn…  (lacht!). Maar het gebeurde niet meteen.

Japan heeft een jazzscene, maar mijn geboorteplaats, Wakayama, was niet groot genoeg om jazzoptredens te organiseren. De dichtstbijzijnde stad met een regelmatig jazzprogramma was Osaka, een uur rijden met de trein. Helaas waren de eerste jazzmuzikanten die ik daar ontmoette gek op bebop en hard-bop. Ik wilde met ervaren muzikanten spelen, dus de enige manier was om naar jamsessies te gaan, maar ze zeiden: "Je speelt geen jazz. Je moet eerst naar huis gaan om te leren hoe je bebop speelt."


Ze voelde zich vervreemd...

Ik heb hard mijn best gedaan om bebop te leren. Het was triest omdat ik voelde dat er geen andere muzikanten waren met wie ik contact kon maken in de jazzscene daar. Maar in plaats van me te ontmoedigen, deed het me nog meer beseffen hoe eerlijk ik moest zijn in mijn muziek.

Later bezocht ik een vriend in Göteborg, Zweden. Daar heb ik de Noorse muziek ontdekt. Ik denk dat ik begon met het kwartet en trio van Jan Garbarek en Bobo Stenson. Een openbaring: "Wauw! Deze muziek spreekt me aan." Ze gaven elkaar zoveel ruimte. Het was fantastisch. Ik opende mijn oren voor Scandinavische jazz en dan ook voor Europese jazz en muzikanten.

Door Scandinavische muzikanten te ontdekken, voelde ik me over het algemeen beter. Wat een opluchting! Ik voelde me niet meer vreemd. Ik kon eerlijk zijn en de muziek spelen die ik wilde, de muziek die ik voelde, dat was 'ik'. Oslo ligt niet zo ver van Göteborg. Ik slaagde voor de auditie voor de Norwegian Academy of Music in Oslo. Ik ontdekte geweldige muzikanten en leerde zoveel dingen door de hele tijd naar concerten te gaan.

Vanaf dat moment ging het snel. Haar ontdekking van de Noorse scene versnelde Tanaka's interesse in het ECM-label. Ze legt bescheiden uit dat het een gewone ontmoeting was, maar we hoorden ook dat Manfred Eicher bijzonder onder de indruk was toen hij haar hoorde spelen…

Dit ECM album, het tweede van haar trio, heet “Subaqueous Silence”. Deze onderwaterstilte werd opgenomen in Victoria, Oslo Nasjonal Jazzscene, dezelfde locatie die haar fascineerde toen ze naar Noorwegen verhuisde en waar ze deel ging uitmaken van deze jazzfamilie. Wat een perfecte allegorie om te laten zien hoe belangrijk livemuziek is in haar creatieve proces…

Het laatste stuk op het album, het titelnummer "Subaqueous Silence", duurt 9 minuten op het album, maar het duurde oorspronkelijk meer dan 20 minuten. De manier waarop we met de ruimte spelen, is niet meetbaar. Ik wil muziek componeren die klinkt als een improvisatie, en ik wil improviseren zodat de muziek klinkt alsof ze geschreven is. Ik wil dat die twee modi gelijk zijn in mijn muziek. Zo werk ik.


Het zou echter een grote vergissing zijn – en ook een stereotype – om de muziek van Tanaka te zien als een muzikale haiku, omdat vorm en lengte geen formele limiet hebben. Er zijn geen beperkingen in haar muziek...

Aan het einde van onze ontmoeting las ik een citaat voor van de Duitse journalist Ingo J. Biermann. Hij schreef: "Dit is een van de meest fascinerende en nieuwste pianotrio-albums die ik heb gehoord sinds ik begon te schrijven over Scandinavische muziek. Wat een genot!" Dit onderstreept dat ze nu wordt beschouwd als een Scandinavische muzikant. Ze knikt, lacht en voegt eraan toe:

Welnu, hij schreef over de muziek, niet over mij! Natuurlijk ben ik blij dat mijn muziek als Scandinavisch wordt beschouwd. Ik wil niet dat mijn muziek zomaar een willekeurige stempel krijgt. Mijn muziek heeft zijn eigen geschiedenis. Ik heb zoveel geweldige Scandinavische muzikanten mogen ontmoeten en ermee kunnen spelen, het is maar goed dat de muziek klinkt als de scene die mij inspireerde! Ik ben hier erg blij om, want ik voel me zo gelukkig dat ik ben aangenomen in deze geweldige gemeenschap van muzikanten in Noorwegen. Ik wil dat mijn muziek het resultaat is van zoveel mogelijk wisselwerking, simpelweg omdat de Noorse scene zo open is.

Tekst © Anne Yven / Jazznytt oktober 2021 (vrije vertaling: Jos Demol)  -  foto’s © Camilla Jensen

Ayumi Tanaka Trio - Subaqueous Silence

ECM